Grote vissen
Walvissen komen in alle oceanen voor, al geven de meeste soorten de voorkeur aan de koudere wateren van het noordelijk en zuidelijk halfrond. In de zomermaanden trekken de vissen naar subpolaire wateren, om de wintermaanden in de warmere wateren rond de evenaar door te brengen. Een Groenlandse walvis, ook wel Ijswalvis genoemd verblijft gedurende het gehele jaar rond of boven de poolcirkel.
De ongeveer 100 soorten walvissen (Cetacea, walvisachtigen) worden onderverdeeld in twee subgroepen: de tandwalvissen (Odontoceti) en de baleinwalvissen (Mysticeti). Tandwalvissen zoals onder andere de dolfijnen, bruinvissen en potvissen beschikken over een tandgebit. Baleinwalvissen daarentegen hebben geen tanden, maar baleinen, waarmee voedsel uit het water wordt gezeefd. In het Natuurcentrum Ameland is van beide groepen een voorbeeld tentoongesteld, een potvis (onder links) en een bultrug (rechts):
|
|
|
Hierboven: De potvis (Physeter macrocephalus) is de grootste soort in de onderorde van de tandwalvissen (Odontoceti). Gefotografeerd in het Natuurcentrum Ameland in Nes.
|
De bultrug (Megaptera novaeangliae), is een baleinwalvis (onderorde van de baleinwalvissen: Mysticeti). Hij onderscheidt zich van andere vinvissen door zijn lange borstvinnen, zijn gedrongen lichaam en de knobbels op zijn bek en onderkaak. In de mond is een deel van de baleinen aangebracht. Foto gemaakt in het Natuurcentrum Ameland.
Links: Voor het 'Scrimshaw'-handwerk, maakten walvisvaarders onder andere gebruikt van de tanden van, in dit geval, een potvis. Foto gemaakt in het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek.
|
De Groenlandse walvis
|
In de zomermaanden concentreerden zich grote groepen Groenlandse walvissen in de wateren rond Spitsbergen. Normaal, in de winter en het voorjaar, zwommen de traag voortbewegende dieren in kleinere groepjes van zo'n drie tot zes dieren in de wateren van het poolgebied.
In de jaren na de ontdekking van Spitsbergen, in 1596 door Willem Barentsz, werd er melding gemaakt van grote groepen walvissen in de baaien van de eilandengroep, maar pas na het eerste decennium van de 17e eeuw komt de interesse voor de walvis op gang en neemt de jacht een aanvang. De Groenlandse walvis of Ijswalvis (Balaena mysticetus) is een baleinwalvis en behoort, samen met de Blauwe vinvis tot de grootste zeezoogdieren. Mannetjesdieren zijn met een lengte van 14 tot 18 meter iets kleiner dan vrouwtjes, die een lengte tot 20 meter kunnen bereiken. Bij de geboorte hebben de dieren een lengte van 4 tot 5 meter. Volwassen dieren kunnen een gewicht van meer dan 50.000 kilo bereiken, een stuk minder dan de blauwe vinvis. Deze kan een gewicht van meer dan 150 ton bereiken.
|
Verspreidingsgebied van de Groenlandse walvis: Noord-Atlantisch Oceaan: de wateren rond Spitsbergen (1); De zeegebieden van noordoostelijk Canada: de Baffinbaai (2), het Foxe Basin (3), Straat van Davis (4) en de Hudson Baai(5); De Zee van Ochotsk (6). De Noord-Pacifische Oceaan met de Beringzee (7) , de Chukchizee (8) en de Beaufortzee (9).
Kaart: National Geographic MapMaker Interactive 2020. |
Met een vetlaag van zo'n 50 centimeter dik is het dier goed in staat in het poolgebied te overleven. Aan de kaken bevinden zich zo'n 350 baleinplaten, waarmee plankton en kleine schaaldieren uit het zeewater worden gefilterd.
Een opvallend kenmerk is, dat de Groenlandse walvis geen rugvin heeft. In tegenstelling tot andere walvissen heeft hij twee 'neusgaten'.
Een opvallend kenmerk is, dat de Groenlandse walvis geen rugvin heeft. In tegenstelling tot andere walvissen heeft hij twee 'neusgaten'.
De Groenlandse Walvis (ook wel Ijswalvis genoemd) komt uitsluitend in het Noordpool voor. Het dier is afhankelijk van het poolijs. Naar schatting leefden er voordat rond 1600 de walvisjacht aanving, er meer dan 50.000 IJswalvissen in het gebied leefden. Nu zijn dat er nog slechts een paar honderd dieren. Bron: Artikel van Sjors Beukeboom "De 'vergeten' Groenlandse walvis dreigt uit te sterven" in de Krant van de Aarde, gepubliceerd op 10 december 2019; geen copyrightinformatie.
De Potvis
De potvis (Physeter macrocephalus) is de grootste tandwalvis. De tanden van de potvis zitten weliswaar in beide kaken, maar alleen in de onderkaak zijn de 20 tot 26 kegelvormige tanden zichtbaar. In de bovenkaak zijn wel tanden aanwezig, maar deze komen niet door het tandvlees heen. Mannelijke dieren worden tot 18 meter lang, terwijl vrouwtjes een lengte tot 11 meter kunnen bereiken. Potvissen kunnen een gewicht van 50 ton bereiken.
Potvissen komen in alle wereldzeeën voor, ook in de Noordzee, maar dan eigenlijk alleen als dwaalgast. In het verleden strandden er regelmatig potvissen op de Nederlandse kust. Op 12 januari 2016 strandden er maar liefst 6 op Texel.
Bron: Duiken in Beeld. Geen copyrightinformatie.
Bron: Duiken in Beeld. Geen copyrightinformatie.
Voor Kunstmaand Ameland 2018 maakte Kunstwerkplaats Smoel uit Leeuwarden een installatie in het duin van het westerstrand op Ameland, waarin de geschiedenis van de Amelander walvisvaart en het verhaal van de Amelander Commandeur Hidde Dirks Kat wordt uitgelicht. Dit schilderij werd gemaakt door Robin Amels.
Nederlands |
Duits |
Engels |
Frysk |
wetenschappelijke naam |
Groenlandse Walvis |
Grönland Wal |
Greenland right whale (Bowhead whale/Arctic whale) |
Grienlânske walfisk |
Balaena mysticetus |
Bultrug |
Buckelwal |
Humpback whale |
Bultrêch |
Megaptera novaeangliae |
Potvis |
Pottwal |
Sperm whale |
Potfisk |
Physeter macrocephalus |
Dwergvinvis |
Zwergwal (Zwergfinnwal) |
Minke whale |
Dwerchfinfisk |
Balaenoptera acutorostrata |
Bruinvis |
Schweinswal (Braunfisch) |
Harbour porpoise |
Brúnfisk |
Phocoena phocoena |
Blauwe vinvis |
Blauwal |
Blue whale |
Blauwe finfisk |
Balaenoptera musculus |
Bronnen en Media
In het mei 2021 nummer van National Geographic staat het artikel "Walvisgeheimen" van Craig Welch (tekst) en Brian Skerry (fotografie). In het artikel lees je over dialecten, eetgewoonten en andere gebruiken van groepen walvissen en dolfijnen.
Zie ook het artikel "Catchy Songs", dat Ellen Rykers schreef in de New Zealand Geographic Nr.168 van maart/april 2021.
Titelfoto: Voor Kunstmaand Ameland 2018 maakte Kunstwerkplaats Smoel uit Leeuwarden een installatie in het duin van het westerstrand op Ameland, waarin de geschiedenis van de Amelander walvisvaart wordt uitgelicht.