Keileem
Keileem is een taaie grondsoort, bestaande uit een ongesorteerd mengsel van klei, zand, grind en grotere stenen. Deze is ontstaan op het contactvlak van de onderkant van het voortschuivende landijs/gletsjerijs en het onderliggende gesteente. Door de schurende en malende werking van de in het ijs aanwezige keien is deze 'keienleem' gevormd, die op haar beurt, samen met het onder de ijsmassa bevindende water, als 'smeerlaag' diende voor het voortschuivende ijs.
Na de vorming en het smelten van het bovenliggende ijs, is de keileemlaag in eerste instantie sterk waterhoudend, maar verandert in de loop van de tijd in taai keileem, die, hoewel deze veelal sterk zandig is, slecht doordringbaar is voor (regen)water.
De dikte van de laag keileem is in Nederland erg wisselend. In veel gevallen bedraagt die 1 tot 3 meter, maar er zijn ook plaatsen waar de keileemdikte wel enkele tientallen meters bedraagt, zoals in de omgeving van Steenwijk.
De kleur van keileem is donkergrijs of lichtgrijs zijn, afhankelijk van de samenstelling van het materiaal. Ook rode keileem komt voor, zoals in Gaasterland. In dit geval wordt de kleur veroorzaakt door geoxideerd ijzer, zoals op de onderstaande foto van de keileemlaag op het Aldemardumer Klif.
Na de vorming en het smelten van het bovenliggende ijs, is de keileemlaag in eerste instantie sterk waterhoudend, maar verandert in de loop van de tijd in taai keileem, die, hoewel deze veelal sterk zandig is, slecht doordringbaar is voor (regen)water.
De dikte van de laag keileem is in Nederland erg wisselend. In veel gevallen bedraagt die 1 tot 3 meter, maar er zijn ook plaatsen waar de keileemdikte wel enkele tientallen meters bedraagt, zoals in de omgeving van Steenwijk.
De kleur van keileem is donkergrijs of lichtgrijs zijn, afhankelijk van de samenstelling van het materiaal. Ook rode keileem komt voor, zoals in Gaasterland. In dit geval wordt de kleur veroorzaakt door geoxideerd ijzer, zoals op de onderstaande foto van de keileemlaag op het Aldemardumer Klif.
Op het Aldemardumer Klif in Gaasterland ligt de keileemlaag aan het oppervlak. In vroeger dagen zorgde erosie door het bij tijden woelige water van de Zuiderzee voor de vorming van kliffen aan de kust van Gaasterland. Het hoogste klif in dat gebied is het Rea Klif (Rode Klif) op +10 meter NAP. (VRS6727).
|
Gidsafzetting
Zo goed als alle keileem in de bodem van Midden- en Noord-Nederland, voor zover deze ooit door landijs werd bedekt, kan beschouwd worden als grondmorene (in het Engels: lodgement till). Het voorkomen van keileem in de bodem of aan het aardoppervlak vormt het bewijs voor een vroegere aanwezigheid van gletsjerijs. Keileem is dus een gidsafzetting. Verschillen in keileem
Binnen één ijsbedekking, dus binnen één ijstijd voorkomen kunnen verschillende typen keileem voorkomen. Op de Hondsrug komen twee duidelijk van elkaar verschillende typen keileem aan. Beide zijn ze rijk aan Oostbaltische zwerfstenen. De stenen zijn afkomstig uit de oostelijke en vooral noordoostelijke Oostzee inclusief de Ålandeilanden en de zuidelijke Botnische Golf. |
Keileem aan het oppervlak, met van links naar rechts de Hoge Berg, de oude kern van het eiland Texel, het voormalige eiland Wieringen en Gaasterland. Model in het bezoekerscentrum van It Fryske Gea 'Mar&Klif in Oudemirdum. (RDV0912).
|
Ålandrapakivi in het Ijstijdenmuseum, Buitenpost (VRS3721).
|
|
Herkomstgebieden van zwerfstenen in Noord-Nederland. Foto van overzichtskaart in het Ijstijdenmuseum in Buitenpost. (VRS3704).
Bronnen en media