Leven op het ijs
|
De ijsberen in het Noordpoolgebied en de verschillende soorten pinguïns op Antarctica zijn echt niet de enige dieren in deze ijzige wereld. Daarnaast heeft ook de mens zich in deze onherbergzame wereld gevestigd.
In deze module staat naast de dierenwereld, het leven van de mens in de poolgebieden centraal. |
Ook buiten het Zuidpoolgebied komen pinguïns voor, zoals deze kleine, Blauwe Pinguïns aan de zuidelijke kusten van Nieuw-Zeeland.
|
De Inuït
De naam Inuït wordt gebruikt om de oorspronkelijke bewoners van Canada en Groenland aan te duiden. Voorheen spraken we meestal over 'Eskimo', maar omdat de meeste oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika dit als een scheldwoord ervaren, gebruiken we de naam Inuït, ook al is deze naam nog niet echt ingeburgerd. Het woord inuit is het meervoud van inuk, dat mens of echte mens betekent in het Inuktitut. Niet iedere Eskimo noemt zichzelf echter Inuït. Een aantal groepen in het noordwesten van Noord-Amerika (o.a. Alaska) en het oosten van Siberië noemen zichzelf Yupik, al zijn er daar ook, die toch de voorkeur geven aan 'eskimo'.
De naam Eskimo is zeer waarschijnlijk door de Fransen ingevoerd. In de zeventiende eeuw sprak men van "grands esquimaux " (de Inuït) en "petits esquimaux" (de Innu, een niet met de Inuït verwante stam). Verschillende stammen gebruikten een op dit woord gelijkende term om de andere stammen aan te duiden. Lang werd gedacht dat dit zoiets betekende als eter van rauw vlees, maar de betekenis van het woord gaat meer in de richting van 'pelsjager op sneeuwschoenen' of 'sneeuwschoenmaker'.
Traditioneel leefden de Inuït voornamelijk van de zee, de jacht op zeehonden, walrussen en walvissen. Op de dieren werd gejaagd met kleine kano’s of zogenaamde Umiaks. Deze boten werden gemaakt van een geraamte van drijfhout dat bespannen werd met aan elkaar genaaide huiden. De boten werden waterdicht gemaakt met dierlijk vet. In de winter woonden de meeste Inuït inderdaad in Iglo’s, maar in de zomer woonden zij in tenten.
De naam Inuït wordt gebruikt om de oorspronkelijke bewoners van Canada en Groenland aan te duiden. Voorheen spraken we meestal over 'Eskimo', maar omdat de meeste oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika dit als een scheldwoord ervaren, gebruiken we de naam Inuït, ook al is deze naam nog niet echt ingeburgerd. Het woord inuit is het meervoud van inuk, dat mens of echte mens betekent in het Inuktitut. Niet iedere Eskimo noemt zichzelf echter Inuït. Een aantal groepen in het noordwesten van Noord-Amerika (o.a. Alaska) en het oosten van Siberië noemen zichzelf Yupik, al zijn er daar ook, die toch de voorkeur geven aan 'eskimo'.
De naam Eskimo is zeer waarschijnlijk door de Fransen ingevoerd. In de zeventiende eeuw sprak men van "grands esquimaux " (de Inuït) en "petits esquimaux" (de Innu, een niet met de Inuït verwante stam). Verschillende stammen gebruikten een op dit woord gelijkende term om de andere stammen aan te duiden. Lang werd gedacht dat dit zoiets betekende als eter van rauw vlees, maar de betekenis van het woord gaat meer in de richting van 'pelsjager op sneeuwschoenen' of 'sneeuwschoenmaker'.
Traditioneel leefden de Inuït voornamelijk van de zee, de jacht op zeehonden, walrussen en walvissen. Op de dieren werd gejaagd met kleine kano’s of zogenaamde Umiaks. Deze boten werden gemaakt van een geraamte van drijfhout dat bespannen werd met aan elkaar genaaide huiden. De boten werden waterdicht gemaakt met dierlijk vet. In de winter woonden de meeste Inuït inderdaad in Iglo’s, maar in de zomer woonden zij in tenten.
Verspreiding van een aantal Inuït volken. Bron: Encyclopedia Britannica.
De twintigste eeuw betekende een drastische verandering in het leven van de Inuït. Niet alleen de komst van moderne technologie zorgde voor deze grote verandering. Dat de sneeuwscooter de hondenslee verving als belangrijkste vervoer over land, de speer, de pijl en boog werd ingeruild voor geweer en harpoen, was nog tot daar aan toe. De komst van massa-communicatiemiddelen zorgde misschien nog wel voor de allergrootste omslag. Wereldwijd was er weinig begrip voor de jacht op zeehonden en walvissen. Dat 'onbegrip' leidde er in 1986 toe, dat er een stop op de walvisvangst werd ingesteld.
Deze werd door de Internationale Walvisvaartcommissie ingesteld om het teruglopen van de walvisstand een halt toe te roepen. Hierop werden wel enkele uitzonderingen ingesteld. Zo mocht Japan bijvoorbeeld jaarlijks enkele honderden walvissen vangen voor ‘wetenschappelijke doeleinden’. Om de tradities van de Inuït niet verloren te laten gaan werd ook voor hen een uitzondering gemaakt.
Het werd de Inuït duidelijk, dat ze op zoek moesten naar andere bronnen van levensonderhoud.Veel Inuït werken tegenwoordig als mijnwerker, of op de Canadese- en Amerikaanse gas en olievelden. Een grote groep Inuït heeft de traditionele woongemeenschappen verlaten en woont tegenwoordig in westerse stenen of houten huizen. Inuït maken ook steeds vaker gebruik van Westers voedsel, dat zij Qallunaat noemen. Sinds de jaren vijftig stelde de Amerikaanse overheid ook scholing voor de Inuït in Alaska verplicht. In veel gevallen kwam daarbij de eigen moedertaal en cultuur in het gedrang.
De verschillende talen van de Inuït worden door taalwetenschappers tot de Eskimo-Aleoetische taalgroep gerekend. Van al deze talen wordt het Inuktitut in Canada en het Groenlands het meest gesproken worden. De Inuït kennen nagenoeg geen geschreven literaire traditie, wel bezitten zij een rijke schat aan mondeling overgeleverde mythen en verhalen.
Leer meer over de Inuït.
In Nederland behartigt de Stichting Arctic Peoples Alert de belangen van de Inuït.
Deze werd door de Internationale Walvisvaartcommissie ingesteld om het teruglopen van de walvisstand een halt toe te roepen. Hierop werden wel enkele uitzonderingen ingesteld. Zo mocht Japan bijvoorbeeld jaarlijks enkele honderden walvissen vangen voor ‘wetenschappelijke doeleinden’. Om de tradities van de Inuït niet verloren te laten gaan werd ook voor hen een uitzondering gemaakt.
Het werd de Inuït duidelijk, dat ze op zoek moesten naar andere bronnen van levensonderhoud.Veel Inuït werken tegenwoordig als mijnwerker, of op de Canadese- en Amerikaanse gas en olievelden. Een grote groep Inuït heeft de traditionele woongemeenschappen verlaten en woont tegenwoordig in westerse stenen of houten huizen. Inuït maken ook steeds vaker gebruik van Westers voedsel, dat zij Qallunaat noemen. Sinds de jaren vijftig stelde de Amerikaanse overheid ook scholing voor de Inuït in Alaska verplicht. In veel gevallen kwam daarbij de eigen moedertaal en cultuur in het gedrang.
De verschillende talen van de Inuït worden door taalwetenschappers tot de Eskimo-Aleoetische taalgroep gerekend. Van al deze talen wordt het Inuktitut in Canada en het Groenlands het meest gesproken worden. De Inuït kennen nagenoeg geen geschreven literaire traditie, wel bezitten zij een rijke schat aan mondeling overgeleverde mythen en verhalen.
Leer meer over de Inuït.
In Nederland behartigt de Stichting Arctic Peoples Alert de belangen van de Inuït.
De menselijke bevolking van het gebied rond de Noorpool rond 2009. De oorspronkelijke titel is: "Circumpolar coastal human population distribution ca. 2009" . Bron: Susie Harder voor het Arctic Council - Arctic marine shipping assessment (AMSA). Website: www.arctic.noaa.gov/detect/documents/AMSA_2009_Report_2nd_print.pdf
|
Arctic Indigenous People Say No to Arctic Oil Drilling.
Bron: Greenpeace. |
Zonder ijs
Met de drastische afname van land- en zeeijs in het Arctische gebied, lijken de dagen van de ijsbeer geteld. Uit een recent gepubliceerd onderzoek door de University of Washington, zou doen blijken, dat de dieren zich aanpassen aan de veranderende omstandigheden.
|
|
Links: een ijsbeer op zoek naar voedsel nabij Teistpynten aan de oostkant van Svalbard (RDV3373). De beer op de rechterfoto sleept de overblijfselen van een rendier met zich mee om er later nog een klein maaltje aan over te houden (RDV5705).
'Some Greenland polar bears adapt to hunt without sea ice', door Malu Cursino, BBC Science&Environment, 17 juni 2022.
'Het smelten van poolzee-ijs is niet per se de nekslag voor de ijsbeer: sommige jagen vanaf gletsjers', Nienke Beintema in NRC 16 juni 2022.
Arctische landschappen
Siemen Dijstra maakte deze houtsnede van Sassendalen, Spitsbergen, in 2016. In de GeoGraphixs mediatheek vind je zijn boek "Arctische Landschappen", waarin ook deze plaat staat. Meer over het werk van Siemen Dijkstra vind je op zijn website. Bron: Atelier Siemen&Alysia.
Titelfoto: Pinguïn op het ijs van Machiel Braaksma, Fries Museum, september 2015.