Noarderleech in de Tweede Wereldoorlog

In 2020 was het 75 jaar geleden dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog en Nederland in 1945 werd bevrijd. Daarom deze speciale workshop.

Het Noarderleech is een uitgestrekt buitendijks gebied aan de kust van Fryslân. Vanaf de zeedijk zie je het kwelderland met daarachter het Wad. In  de verte kun je de vuurtoren van Ameland zien. Het is een weidegebied voor runderen, schapen en paarden én het broed- en rustgebied van duizenden vogels. Buiten het broedseizoen is het Noarderleech ook voor mensen is opengesteld. Dat het Noarderleech ooit ook een andere functie had, is minder bekend.....

Oorlog in het Noarderleech

In de Tweede Wereldoorlog werd het Noarderleech door de Duitse Luchtmacht gebruikt als oefenterrein. De vliegtuigen van hun basis bij Leeuwarden oefenden er in het afwerpen van bommen. Dat dit niet altijd goed ging, zie je op een plaquette op 'de bunker':

De Duitse observatiepost ('de bunker') staat er nog steeds. Vanaf het dak heb je een goed uitzicht over het Noarderleech en het wad.

Deze Duitse oefenbom werd in het Noarderleech gevonden en is nu in het Kweldercentrum  van het Fryske Gea tentoongesteld.

Dat de inlichtingendiensten van de Geallieerden op de hoogte waren van het bestaan van het oefenterrein bewijzen onder andere deze luchtfoto's uit september 1944. In het waddengebied bevonden zich echter belangrijker doelen, zoals de havens van Den Helder en Harlingen, maar ook de Duitse radar-installaties op de eilanden. Bij Leeuwarden was een belangrijk vliegveld: de Fliegerhorst Leeuwarden. Vele malen gedurende de oorlog werden verkenningsvluchten boven Fryslân uitgevoerd.

Op de website van de Wageningen University&Research zijn honderden luchtfoto's beschikbaar gesteld, waaronder ook deze twee, 3144 en 3146. De foto's zijn echter niet kostenloos te downloaden; de foto's in een hoge resolutie kosten meer dan 40 euro per stuk. Voor deze opdracht hoef je zelf geen foto's van die website te downloaden, dat hebben wij al voor je gedaan. In de GeoGraphixs mediatheek kun je ze indien gewenst downloaden. Voor deze opdracht kun je de twee foto's hieronder ook gebruiken.

Opdracht Noarderleech in oorlogstijd

1. Zoek het Noarderleech op. Zoals ook bij andere GeoGraphixs opdrachten, maken we gebruik van Google Earth.
a. Open Google Earth en vlieg naar het Noarderleech.
b. Maak een luchtfoto van het gebied vanaf een hoogte van 1000 meter.
c. Open de website topotijdreis en maak van de meest recente kaartversie (2019) een foto van de topografische kaart van hetzelfde gebied. Sla het screenshot van de kaart op en voorzie het van de naam Noarderleech 2019.
d. Doe dat vervolgens ook voor de topografische kaart van 1944. Geef dit screenshot de naam Noarderleech 1944.

2. Ga naar de website van de WUR en zoek de lokaties van de twee foto's op: vlieg naar de locatie op de kaart of voer de gegevens in de zoekvakjes in. Het gaat om de fotonummers 3146 (links) en 3144.
a. Klik in het zoeresultatenvak op de fotonummers en check of dit de juiste foto's zijn.
b. Controleer of de foto's juist georiënteerd zijn. Is dat het geval?

Deze twee luchtfoto's van het Noarderleech werden op 13 september 1944 door een fotoverkennings-Spitfire van de Britse luchtmacht, de Royal Air Force, gemaakt. Op de linkerfoto is de Duitse observatiepost te zien, terwijl op de rechterfoto markeringen van oefendoelen zichtbaar zijn. (Je kunt deze twee foto's ook gebruiken in onze workshop Noarderleech Map Warper. Heb je nog niet eerder met Map Warper gewerkt, dan is het handig eerst de handleiding te raadplegen. Ingewikkeld is het niet).

3. Klik in het resultatenvenster op het balkje van de benodigde foto. Je ziet dan linksboven in je scherm de bij de foto horende opname-informatie.
a. Noteer voor beide foto's de vlieghoogte waarop de foto's zijn genomen. Reken de vlieghoogte vervolgens om in meters.
b. Noteer de schaal van beide foto's. Controleer of deze klopt, door een willekeurige afstand tussen twee bekende punten op te meten. (Een handige tool in Google Earth is de lineaal).

4. Vul met behulp van de topografische kaarten van 1944 en 2019 de op de foto's voorkomende toponiemen in. 
a. Markeer op de foto's de positie van de Duitse observatiepost ('de bunker')
b. Markeer op de topografische kaarten de positie van de twee doelmarkeringen.

Als je wat dieper op de materie in wilt gaan, dan is het nodig, dat je de gegevens in de negatief-rand kunt lezen.

5. In elk origineel foto-negatief is na het ontwikkelen van de film een aantal gegevens in de rand geschreven. In het voorbeeld van de linkerfoto (hierboven zijn dat van links naar rechts: het fotonummer, het sortie(vlucht)nummer, de datum, het gebruikte camera-objectief (met de brandpuntsafstand in inches) en na de dubbele forward-slash de eenheid, die de foto heeft gemaakt.
Het is duidelijk, dat deze twee foto's door hetzelfde vliegtuig zijn gemaakt.
a.Bepaal de vliegrichting van het vliegtuig en teken deze in op het screenshot van de topografische kaart Noarderleech 1944. 
b. Bereken de afstand, die de Spitfire na het maken van deze twee foto's nog moet afleggen naar de thuisbasis in Engeland.

6. In het Britse nationale archief (The National Archives) in Kew, zuidwest Londen, worden nagenoeg alle boeken, waarin vluchtgegevens van luchtmachteenheden zijn genoteerd, bewaard. Zo ook de vluchtgegevens van deze eenheid op deze datum: 541 Squadron op 13 september 1944. Ga daarvoor naar de website van The National Archives. Het zoeken kost niets. Zou je eventueel een document willen downloaden, dat worden er wel kosten in rekening gebracht. Overleg eerst met je docent of dat gewenst is.

Fryslân en de oorlog

In de loop van dit jaar komen er nieuwe workshops bij, speciaal gemaakt voor de viering van de vijfenzeventigste verjaardag van de bevrijding van Nederland. Daarvoor gaan we onder andere naar Terschelling en Leeuwarden.