Plinische uitbarstingen
|
In het jaar 79 kwam de Vesuvius bij de stad Napels tot uitbarsting. Door het vroege tijdstip lagen veel mensen nog te slapen. De bakkers van het dorpje Pompeï, aan de voet van de vulkaan, waren al aan het werk. Toch ontkwamen ook zij niet aan het allesverwoestende geweld. Verderop waren er wel mensen getuige van de uitbarsting, waaronder Plinius de Jongere. Hij beschreef in een tweetal bewaard gebleven brieven wat er in die vroege ochtend gebeurde. Dit type vulkaanuitbarsting zou eeuwen later zijn naam gaan dragen: een Plinische vulkaanuitbarsting.
Komt de vulkaan tot uitbarsting (eruptie), dan gat dat gepaard met de uitstoot van grote hoeveelheden gloeiende as. Deze aswolken, of gloedwolken worden in het Frans nuées ardentes genoemd. Deze wolken kunnen een hoogte tot 20 kilometer, soms zelfs wel 45 kilometer bereiken. Naast de term Plinische-Uitbarsting, wordt ook nog wel gesproken van een Pelée-uitbarsting (of Peléaanse uitbarsting) is een type vulkaanuitbarsting, genoemd naar de vulkaan Mont Pelée op Martinique, één van de Kleine Antillen in de Caribische Zee. Dit type uitbarsting kent tussenpozen van tientallen jaren. Voor de feitelijke uitbarsting wordt vaak een aswolk uitgestoten, die als waarschuwing kan gelden dat een uitbarsting gaat plaatsvinden. Vanwege de gloedwolken of nuées ardentes is dit type uitbarsting zeer gevaarlijk en vernietigend. De gloedwolk beweegt met een snelheid van meer dan 100 m/s van de vulkaan af en vernietigt alles wat op zijn pad komt. Een voorbeeld is de gloedwolk bij de uitbarsting van de Mont Pelée in 1902, die door het stadje Saint-Pierre raasde, waardoor vrijwel de gehele bevolking omkwam. 
Zo'n 1700 jaar na de verwoesting van Pompeï werden de eerste opgravingen uitgevoerd. Archeologen stuitten daarbij op opvallende holtes in de met vulkanisch as bedekte stad. Bij nader onderzoek bleken deze holtes zijn ontstaan door (menselijke) lichamen. De holtes werden vervolgens door de onderzoekers gevuld met gips, waarna, na uitharding van het gips, het omliggende puin werd weggehaald. Zo ontstonden er afbeeldingen van lichamen, zoals hier op deze foto, gemaakt in het Auckland Museum. Deze volwassen man werd zo aangetroffen, zittend tegen een muur, met z'n handen voor zijn mond, zeer waarschijnlijk om zo te voorkomen, dat hij hete en giftige gassen in zou ademen. Tevergeefs, want hij overleed vast en zeker binnen enkele seconden.
|
Een kenmerk van een plinische eruptie is de krachtige uitstoot van pyroklastisch materiaal, dat vaak tot tientallen kilometers hoogte in de atmosfeer wordt geslingerd. Tekening op een informatiepaneel aan de voet van de Teide op Tenerife.
Een voorbeeld van een eruptie van het pliniaans-type is die van Mount St. Helens op 18 mei 1980.
De KLM Boeing 747 PH-BFC op lijnvlucht KL-vlucht 867 van Schiphol naar de luchthaven Narita bij Tokyo, vloog op 15 december 1989 door de as van de vulkaanuitbarsting van Mount Redoubt in Alaska. Als gevolg hiervan vielen alle vier de motoren uit. De Boeing daalde vervolgens van 25.000 naar 12.000 voet. Op die hoogte lukte het de bemanning om twee motoren weer op te starten en uiteindelijk kon de vlucht worden voortgezet met alle motoren weer werkzaam. De geplande tussenlanding te Anchorage werd alsnog succesvol uitgevoerd. Niemand raakte tijdens het incident gewond, maar er was wel voor 80 miljoen dollar aan schade aan het vliegtuig was ontstaan.
1. aswolk
2. kraterpijp 3. neerdalende vulkanische as 4. as- en lavalagen 5. eerder gevormde as- en lavalagen 6. magmakamer Bron: Sémhur CC-BY-SA-3.0
|
Titelfoto: 's Werelds meest gevaarlijke vulkaan torent hoog uit boven de stad Napels. In de naaste omgeving van de Vesuvius wonen meer dan 3 miljoen mensen. De uitbarsting in het jaar 79 verwoeste het oude Pompeï (bij de witte kerkspits in het midden). Recent onderzoek leert, dat een volgende uitbarsting nog wel eens grotere verwoestingen kan aanrichten. Foto: Robert Clark in de National Geographic van september 2007.