Stinswieren
|
Een stinswier of 'hege wier' (hoge wier) zou je kunnen beschouwen als een soort 'mini terp', waarop een stins was gebouwd. Rondom een aantal stinswieren is bij archeologisch onderzoek restanten van een ringgracht aangetroffen, waardoor we nu denken, dat een stinswier eerder dienst deed als een prestige-object van de betreffende landheer, dan als vluchtplaats bij stormvloed en overstromingen. Voor deze functie was de stinswier in omvang te klein. De nu nog bestaande stinswieren zijn niet groter dan 25 meter in doorsnee. De stins werd niet permanent bewoond, maar diende ten tijde van conflicten als een veilge beschutting.
|
De stinswier bij Oosterend op Terschelling. (VRS3877).
|
In Fryslân zijn er ongeveer 108 stinswieren geweest. Er zijn er in de provincie nu nog 5 over. Naast de hege wieren bij Seisbierrum (Sexbierum), Menaam en Jellum, zijn er ook nog twee op Terschelling bewaard gebleven: bij de dorpen Lies en Oosterend.
|
In de Provincie Zeeland bevinden zich nog zo'n 40 vliedbergen (van de meer dan 170). Ze hebben zeer waarschijnlijk de zelfde functie gehad als de hege wieren van Fryslân. Op de vliedbergen werd een zogenaamd 'mottekasteel' gebouwd, een torenvormige burcht, in eerste instantie van hout, maar later van steen gebouwd.
Hiernaast: In de winter van 2004 en 2005 werd samen met de Buren van Oosterend, het plan opgevat de stins te herbouwen op de herstelde heuvel, omringd door een gracht. Een een zeer ambitieus plan, dat vele jaren zal vergen. Er is onderzoek gedaan, om de vorm van de stins zo goed mogelijk te benaderen. Het hier afgebeelde 'Steinhaus' (de stins bij Bunderhee in Duitsland).
|
Schets van de te herbouwen stins op het informatiebord bij de wier van Oosterend. (VRS3866).
|
Lies en Oosterend
Vanuit de lucht vallen de restanten van de stinswier bij de veehouderij in Lies nauwelijks op. De stinswier bereikt op het hoogste punt een hoogte van 3,11 meter boven NAP (GeoGraphixs fotovlucht, 29 mei 2023, RDV6709).
|
|
Links: Ten zuiden van het dorp Lies op Terschelling ligt de stinswier. N53° 23' 34.64" E05° 19' 51.27". (VRs3763).
|
|
De restanden van de stinswier bij Oosterend. Positie: N53° 24' 09.55" E05° 22' 40.46". (VRS3881).
Impressie van het Middeleeuwse dorp Oosterend, met de stins op de wier. (VRS3869).
De Hege Wier, Seisbierrum
|
|
Links: De Hege Wier aan de Ottemaleane bij Seisbierrum (Sexbierum)(RDV8384). Rechts: de Hege Wier met de Sixtuskerk van Sexbierum op de achtergrond. (RDV8387).
Ten noordoosten van Sexbierum, aan de Ottemaleane ligt de Hege Wier. Bijna niets wijst er meer op, dat er op deze wier in de late middeleeuwen een stins heeft gestaan. 'De Hege Wier', zoals deze in de Bjirmen wordt genoemd, heeft een hoogte van 5 meter; het oppervlak bovenop de wier bedraagt 25 m². Bij het archeologisch onderzoek werd er tot ongeveer 70 cm onder de top werd puin in de wier aangetroffen. Daaronder niet meer en werden er eveneens geen andere vondsten gedaan.
De stins werd waarschijnlijk door de Goslinga familie gebouwd. Uit archeologisch onderzoek uit de vorige eeuw blijkt, dat er rondom de wier een gracht was gegraven. De sloten, die nu aan de zuid- en westkant van de wier liggen, zijn daarvan een restant. Op het terrein bevond zich ook nog een boerderij. Het geheel was in 1546 in het bezit van de kerk van Sexbierum. De kerk bezat vlakbij de wier een boerderij, 'Feijckama saete' (in andere bronnen ook: Feyckema). Vermoedelijk hebben de Goslinga’s of hun erfgenamen het bezit aan de kerk hebben vermaakt.
De stins werd waarschijnlijk door de Goslinga familie gebouwd. Uit archeologisch onderzoek uit de vorige eeuw blijkt, dat er rondom de wier een gracht was gegraven. De sloten, die nu aan de zuid- en westkant van de wier liggen, zijn daarvan een restant. Op het terrein bevond zich ook nog een boerderij. Het geheel was in 1546 in het bezit van de kerk van Sexbierum. De kerk bezat vlakbij de wier een boerderij, 'Feijckama saete' (in andere bronnen ook: Feyckema). Vermoedelijk hebben de Goslinga’s of hun erfgenamen het bezit aan de kerk hebben vermaakt.
Fragment uit de HISGIS Fryslân kaart van het gebied rondom de Hege Wier, ten noordoosten van Sexbierum, met daaroverheen de kaartlaag 'Stinzen Fryslân'. De op de kaart aangegeven positie van "de Hege Wier op Goslingeland" ligt enkele meters ten noordoosten van de werkelijke (huidige) positie van de wier, die met een blauwe ster is aangegeven. De namen van de verdwenen stinzen zijn zoals weergegeven in de kadasterkaart van 1832. De overgebleven wier wordt daarin "de Hege Wier op Goslingeland" genoemd.
Fragment uit de kadasterkaart van 1932 van hetzelfde gebied.
Fragment uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) met de Hege Wier. Links de bedrijfsgebouwen van Eelsma State en rechtsonder die van de Maatschap Nammensma-Offinga. De opgegeven hoogte van de wier is 6,08 meter, die van het omliggende terrein 0,90 meter (AHN4). Gebruikte kaartlagen: AHN4 DSM (blauw/groen/oranje) dynamische opmaak en AHN4 DSM Hillshade.
Geraadpleegde bronnen:
De Hege Wier bij Sexbierum, G.J. de Langen en P.N. Noomen, Fryske Academy, 1996
Stinzen in Friesland: de Goslingastins te Sexbierum.
Actueel Hoogtebestand Nederland
HISGIS Fryslân
De Hege Wier bij Sexbierum, G.J. de Langen en P.N. Noomen, Fryske Academy, 1996
Stinzen in Friesland: de Goslingastins te Sexbierum.
Actueel Hoogtebestand Nederland
HISGIS Fryslân
De Skierstins, Feanwâlden
De Skierstins is de enige overgebleven torenstins in de provincie. Er zijn naar schatting tussen de 1100 en 1400 stinzen in Fryslân gebouwd. Ze waren sterke toevluchtsoorden in tijden van geweld en straalden aan de andere kant rijkdom uit van de eigenaren.
De Skierstins in Feanwâlden werd rond het jaar 1300 voor de familie Idzengha gebouwd en is de enige overgebleven middeleeuwse stins in de provincie . (DSCN9517).
|
Dit is een fragment van de voet van een 17e eeuws kommetje of schaaltje met daarop de afbeelding van een stinsruïne, mogelijk van een stins in Harlingen. Het werd door K. Regts geschonken aan de Skierstins (RDV7635).
|
|
De vijf Friese stinswieren in kaart. In het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) springen ze in het oog.
Jellum
|
Menaam
|
Sexbierum
|
Lies
|
Oosterend
|