Svalbard in kaart - terug in de tijd
Kort na de ontdekking in 1596 verschenen de eerste kaarten van de eilandengroep in het Hoge Noorden. In de Svalbard Galleri in Longyearbyen troffen we een bijzondere collectie historische kaarten van Spitsbergen. Een aanzienlijk deel blijkt van de hand van Nederlandse cartografen te zijn.
Op deze pagina hebben we een kleine selectie, in chronologische volgorde, van belangwekkende kaarten van Svalbard gemaakt. Naast die uit de Svalbard Galleri, zijn het kaarten afkomstig uit van collecties uit alle delen van de wereld.....
Op deze pagina hebben we een kleine selectie, in chronologische volgorde, van belangwekkende kaarten van Svalbard gemaakt. Naast die uit de Svalbard Galleri, zijn het kaarten afkomstig uit van collecties uit alle delen van de wereld.....
De eerste kaarten....eind 16e eeuw
"delineatio Spitsbergiae", Kaart van Spitsbergen, 1596. De maker van de kaart is onbekend, maar wordt voor het eerst gebruikt in: "Kort verhael van d'eerste Schipvaerd der Hollandsche ende Zeeusche Schepen by noorden Noorwegen, Moscovien ende Tartarien om, nae de Coningrijcken van Cathay ende China, getogen uyt het Journael van Gerrit de Veer". De kaart is ook opgenomen in: I. Commelin, Begin ende voortgangh, van de Vereenighde Nederlantsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie, J. Janssonius, Amsterdam 1646. Foto: Rijksmuseum, Amsterdam. Object nummer RP-P-OB-80.208 (http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.449794).
Een facsimile van "Deliniatio cartae trium navigationum per Batavos ad Septentrionalem". De originele kaart is van de hand van Willem Barentsz en in 1598 gemaakt. De kaart werd in 1917 door Nijhoff uitgegeven als bijlage behorende bij de Werken van de Linschoten-Vereeniging. Dit exemplaar maakt deel uit van de collectie Geography and Maps, Library of Congress. Bron: Courtesy of Library of Congress Geography and Map Division Washington, D.C.
Spitsbergen in het begin van de 17e eeuw
De twee kaarten hieronder vertonen een sterke overeenkomst, althans waar het de topografie van de westkust betreft. De linkerkaart wordt toegeschreven aan Robert Fotherby, die tussen mei en augustus 1613 deel uitmaakte van een expeditie van de Muscovy Company uit Londen. De rechter kaart zou van de hand van Samuel Purchas zijn. Deze kaart verscheen in "Purchas His Pilgrimes", van Thomas Edge. In de collectie van het Zuiderzeemuseum bevinden zich twee uitvoeringen: De versie in zwart-wit (collectienummer 012321) zou dateren uit 1625, de versie hieronder en even verderop op deze pagina (collectienummer 012300) is in 1704 uitgegeven.
Deze kaart van de gehele westkust van Spitsbergen werd als los kaartblad gevoegd bij het journaal, dat wordt toegeschreven aan Robert Fotherby. Het journaal draagt de titel "A Short discourse of a Voyage in the Year of our Lord 1613 to the late-discovered contrye of Greenland". Wellicht is de kaart ook van Fotherby's hand.
|
Kaart van "Greeneland" door Samuel Purchas en gepubliceerd in "Purchas His Pilgrimes", door Thomas Edge. Bron: Rijksmuseum Het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen. (012300; cartografie). Deze ingekleurde uitvoering zou uit 1704 dateren.
|
Een deel van de op deze kaarten voorkomende topografische namen is in de loop der eeuwen vervangen door andere namen. Kijk hier voor het complete overzicht van de namen op deze kaart en de huidige naam.
Spitsbergen in de loop van de 17e eeuw
Delineatio Spitsbergiae - I. Commelin uit 1646. Afmetingen: 15,5x20,5 cm. (SG VRS4801). De foto's, die we in de Galleri maakten zien gemerkt met SG en daarachter het fotonummer.
|
De Hollantsche ofte Mauritius-Bay - Jan Jansz uit 1651 (15,5x21 cm). (SG VRS4805).
|
Pas-kaert van Spitsbergen met alle zyn Zee-kusten zooveel tot noch toe bekent is - Joannes Janssonius (1666). Afmetingen: 43x54 cm). (SG VRS4788).
|
Pascaart Vande Zeecusten van Ruslandt, Laplandt, Finmarcken, Spitsbergen en Nova-zembla - Jacob Theunisz (1666). Afmetingen: 43x54,5 cm. (SG VRS4791).
|
De Zee Custen van Noorwegen, Finmarcken, Laplant, Ruslant, Spitsbergen en Yslant - Joannes van Keulen (1680). Afmetingen: 50,5x60,5 cm. (SG VRS4794).
In de collectie 'Atlassen uit het Scheepvaart Museum' en in de collectie van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag bevinden zich deze twee sterk op elkaar lijkende kaarten, beide getiteld 'Spitsberga'. Van de linker kaart is de maker onbekend. De kaart is in 1664 in Amsterdam vervaardigd. Van de rechter kaart is bekend, dat deze in 1662 door Joan Blaeu werd gepubliceerd in het eerste deel van zijn Atlas Maior.
|
|
Links: Spitsberga (S.1034_(01) kaart 009; landkaart, gravure, papier), 'Atlassen uit het Scheepvaartmuseum', Nederlands Scheepvaartmuseum Amsterdam. Rechts: Spitsberga, uitgegeven door Joan Blaeu in 1662 te Amsterdam. Bron: Atlas Van der Hagen, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag (1049B10_004 (kopergravure, kaart).
In de collectie 'Atlassen uit het Scheepvaart Museum' is deze kaart, tussen 1678 en 1704 vervaardigd door Gerard van Keulen in Amsterdam. De kaart toont de Barents Zee met Spitsbergen, de kust van Noord-Noorwegen en de kust van Rusland tot Nova Zembla. Op de linkerkant van het kaartblad zijn drie inzetkaartjes getekend met daarop (van boven naar beneden) de rivier de Dwina tot Archangelsk, Jan Mayen Eiland, en de noordwestkust van Spitsbergen met Amsterdam Eiland en Deens Eiland.
Nieuwe Pascaart Inhoudende 't Noorder deel van EUROPA, Sÿnde seer Dienstigh Voorde Groenlandse en Moskovise Scheepvaart. t' Amsterdam by Ioannes van Keulen, Boek Zeekaard Verkooper en Graadboog maker Aande Oost Zijde vande Nieuwen Brugh Inde Gekroonde Lootsman Met Privilegie voor 15 Iaaren Nieuwelÿkx Opgestelt door G. v. Keulen. Bron: B.0032_(109) 01 kaart 045 (zeekaart, gravure, papier), Atlassen uit het Scheepvaartmuseum. Nederlands Scheepvaartmuseum Amsterdam.
Spitzberga. In 1690 in Amsterdam vervaardigd door Gerardus Valk en Petrus Schenk, 1690. Deze kopie maakt deel uit van de Geography and Map Division, Library of Congress. Bron: Courtesy of Library of Congress Geography and Map Division Washington, D.C. Gerardus Valk (ook wel geschreven: Gerard Valck) was een prent- en plaatverkoper aan de Dam in Amsterdam. Petrus Schenk was een Duitse graveur en kaartenmaker, geboren in Elberfeld.
Deze Engelse overzichtskaart van 'Greeneland' zoals Spitsbergen aan het begin van de 17e eeuw door de Engelsen werd genoemd, werd door Samuel Purchas gemaakt. Aan beide zijden wordt de kaart omlijst met tekeningen die het proces van de jacht op walvissen en de verwerking daarvan in beeld brengen. Deze kaart verscheen in "Purchas His Pilgrimes", van Thomas Edge en werd in 1625 uitgegeven. De kaart en de tekeningen vertonen veel overeenkomsten met die van Robert Fotherby uit 1613. Kijk hier voor zijn journaal.
Greeneland door Samuel Purchas in "Purchas His Pilgrimes", door Thomas Egde, 1625. Bron: Rijksmuseum Het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen. (012300 (cartografie), Walvisvaart).
Nieuwe Afteekening van Het Eyland Spits-Bergen - Gerard van Keulen uit 1710 (51,5x58,5 cm). (SG VRS4796).
Bekende Vlielandse walvisvaarders zijn Rijk Corneliszoon Ijs en Klaas Tot. Naar Rijk Corneliszoon Ijs is niet alleen een Oost -Vlielander glop vernoemd, maar bovendien een drietal kleine eilanden bij Spitsbergen. Hij ontdekte deze eilanden ten oosten van het voormalige Stans Voorland of Zuyd-Oostereiland, thans Edgeøya, rond 1640-1645: de Ryke Yseøane.
Klaas Tot was de laatste walvisvaarder van Vlieland. Museum Tromp's Huys heeft een film uit 1936 in de collectie, waarin de fanfare speelt ter ere van zijn 90e verjaardag. De afbeelding hierboven maakt deel uit van de kaartententoonstelling in Tromp's Huys, Vlieland. (VRS4070).
Klaas Tot was de laatste walvisvaarder van Vlieland. Museum Tromp's Huys heeft een film uit 1936 in de collectie, waarin de fanfare speelt ter ere van zijn 90e verjaardag. De afbeelding hierboven maakt deel uit van de kaartententoonstelling in Tromp's Huys, Vlieland. (VRS4070).
|
|
De drie grootste eilanden van de Ryke Ysøane op 21 kilometer ten oosten van Edgeøya op een satellietfoto van het Norsk Polar Institutt en de bijbehorende topografische kaart. Klik hier voor de link naar de website van TopoSvalbard van het NPI.
Recentere kaarten van Svalbard
|
Dit kaartje staat in de linkerbovenhoek van een kaart van Noorwegen, uitgebracht in 1962 door de het Central Intelligence Agency (CIA). De hoofdkaart (65 x 71 cm) is in de schaal !: 2.500.000. Svalbard is afgebeeld in de schaal 1: 2.000.000. De kaart maakt deel uit van de collectie van de Library of Congress, Washington D.C. Bron: Courtesy of Library of Congress Geography and Map Division Washington, D.C.
http://hdl.loc.gov/loc.gmd/g6940.ct003044 Klik hier voor de meest recente kaarten en luchtfoto's van Svalbard op TopoSvalbard van het Norsk Polar Institutt (NPI). Kijk hier voor onze TopoSvalbard-handleiding.
|
|
Meer over Svalbard - Spitsbergen
Titelfoto: Detail uit de 'Pascaart Vande Zeecusten van Ruslandt, Laplandt, Finmarcken, Spitsbergen en Nova-zembla' , In 1666 vervaardigd door Jacob Theunisz.