De Afsluitdijk |
|
Het gebied rond de voormalige Zuiderzee was een kwetsbaar gebied voor overstromingen. Al in de 17e eeuw waren er plannen voor een dijk om de provincies Friesland, Noord-Holland, Gelderland en Overijssel te beschermen, maar naast de zeer hoge kosten, die het project met zich mee zou brengen, was de stand van de benodigde waterbouwkundige techniek onvoldoende ontwikkeld. Het zou nog ruim 2 eeuwen duren voordat de plannen voor een zogenaamde 'afsluitdijk' werkelijkheid zouden worden.
Bij de zware storm in de nacht van 13 op 14 januari 1916 zorgde een combinatie van stormvloed vanaf zee en een enorme toevoer van water vanuit de IJssel, voor een overstroming van grote gebieden van het Zuiderzeegebied. Als gevolg braken op tientallen plaatsen de dijken en was daarnaast op veel plaatsen sprake van schade aan dijken. Er vielen doden en de schade was enorm. Op het eiland Marken vielen enkele houten huizen compleet om. In de provincie Noord-Holland vielen 19 doden, terwijl er op zee nog eens 32 mensen omkwamen. De ramp zorgde voor de aanzet van een dam tussen de Noord-Hollandse en Friese kust. Ingenieur Cornelis Lely ontwikkelde het plan voor de bouw van de Afsluitdijk. In 1927 begonnen de werkzaamheden en in 1932 werd het laatste gat gedicht. Sindsdien zijn er in het voormalige Zuiderzeegebied geen overstromingen meer geweest. Door de Afsluitdijk verdween ook de Zuiderzee, die we nu kennen als het Ijsselmeer. |
Al in 1891 werke Cornelis Lely aan plannen voor een dam door de Zuiderzee. De Afsluitdijk kwam uiteindelijk in 1932 gereed. Ir. Lely overleed in 1929. |
Het laatste gat in de Afsluitdijk wordt dichtgegooid. Schilderij van J.H. van Mastenbroek uit 1940. Foto op infopaneel in het Zuiderzeemuseum Enkhuizen.
Vanaf 1927 is er gewerkt aan de aanleg van de Afsluitdijk. De grote kranen werken hier aan de laatste meters. Niet lang daarna is het gat van 'de Vlieter' dicht gemaakt.
|
|
Het water van de Zuiderzee is eeuwenlang gevaarlijk geweest. In 1825 sloeg een zware storm grote gaten in de Friese zeedijken. Op deze kaart, die bij Tresoar in Leeuwarden wordt bewaard, is te zien, dat het hele zuidwesten van de provincie door het zoute zeewater werd overspoeld. Honderden mensen en duizenden dieren kwamen om. De overstromingen stortten Friesland in een zware recessie. De foto van deze kaart werd gemaakt in Mar&Klif, het bezoekerscentrum van It Fryske Gea in Oudemirdum.
|
Ver voordat het werk aan de uiteindelijke Afsluitdijk van start ging, waren er al een hoop plannen gemaakt. Ook voor wat de ligging van de dijk betrof zijn er verschillende uitvoeringen geweest. Al in de 19e eeuw werden er allerlei plannen bedacht om de Zuiderzee af te sluiten. De bouw zou de veiligheid van ons land moeten vergroten én zou mogelijk een groot oppervlak aan vruchtbare landbouwgrond op kunnen leveren. De gigantische kosten maakten het echter een onuitvoerbaar plan. De achtereenvolgende regeringen schuiven de plannen voor zich uit, totdat er in 1913 bij overstromingen grote delen van het kustgebied van de Zuiderzee onder water komen te staan. In 1916 gebeurt dat weer. De Afsluitdijk moet er komen. In 1932 is men klaar met de bouw en wordt de Zuiderzee Ijsselmeer.
De kaart hiernaast toont één van de vele plannen, die al in de 19e eeuw werden gemaakt. Naast de Noordoostpolder, de Flevopolder en de Wieringermeer is ook de 'Markerpolder' ingetekend. De afsluitende dam werd wel in de jaren '70 van de vorige eeuw aangelegd, maar tot op heden is het Markermeer nog niet drooggelegd. Zoals deze hier in de kaart is getekend, zal deze wellicht ook nooit gerealiseerd worden. Foto van kaart in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen.
|
|
De Afsluitdijk met een moderne autoweg was dan wel in 1932 gereed gekomen, de rest van het Friese wegennet was daarop bepaald nog niet aangepast. Het zou nog tot 2015 duren voordat de provinciehoofdstad Leeuwarden via een autosnelweg over de Afsluitdijk met Amsterdam werd verbonden, al is het weggedeelte tussen Zurich en Harlingen strikt genomen geen snelweg maar een vierbaans autoweg. Deze tekening van J. Putman is gemaakt in 2014 en te zien in Mar&Klif te Oudemirdum.
|
Dwarsdoorsnede van de Afsluitdijk. Foto gemaakt in het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen.
|
Op naar een nieuwe afsluitdijk
Naast de belangrijke functie van bescherming tegen het water van de Waddenzee en verkeersverbinding is de 32 kilometer lange Afsluitdijk ook best voor andere doeleinden geschikt, of geschikt te maken. Op dit moment wordt er een proef gedaan met een energiecentrale en wordt er gewerkt aan een plan om vissen meer ruimte gegeven om van en naar het IJsselmeer te zwemmen. Kijk hier voor meer over de 'vismigratierivier' in de Afsluitdijk.
Afsluitdijk in de strijd tegen Verzilting
Door de aanleg van de Afsluitdijk werd de Zuiderzee het Ijsselmeer. Daarbij ontstond het grootste zoetwaterreservoir van Nederland. Verzilting van het Ijsselmeerwater is echter een toenemend probleem, zeker wanneer er sprake is van meerdere belangen. In het onderstaande artikel, dat op 22 mei 2023 in de Leeuwarder Courant verscheen, wordt duidelijk, dat de voor de scheepvaartsector zo gewenste verbreding en verdieping van de vaargeul van Kornwerderzand naar Urk tot een forse toename van het zoutgehalte in de geul leidt. Het verhoogde zoutgehalte brengt drinkwaterbedrijven in moeilijkheden. Bovendien heeft het verhoogde zoutgehalte gevolgen voor de inname van Ijsselmeerwater in de Friese boezem.
Bron: Leeuwarder Courant, 22 mei 2023.
Bronnen en Media
|
Afsluitdijk, Rijkswaterstaat
Verover mij dat land - Lely en de Zuiderzeewerken, W. van der Ham, Den Haag 2007, Uitgeverij Boom. ISBN 978 90 8506 437 4
Project Afsluitdijk - Werken aan een waterveilig Nederland, Rijkswaterstaat, december 2020, GPO1220ZB136
Project Afsluitdijk - Aandacht voor Cultuurhistorie, Rijkswaterstaat, november 2022, GPO1122ZB174
Project Afsluitdijk - Aandacht voor de natuur, Rijkswaterstaat, juli 2017, MN0717MC17
Engelstalig in de GeoGraphixs mediatheek:
The Afsluitdijk Project - Protecting the Netherlands from Flooding, Rijkswaterstaat, oktober 2021, GPO1021ZB142
Project Afsluitdijk - Focusing on Nature, Rijkswaterstaat, september 2022, GPO0922ZB172
|
|