Hegebeintum en Easterbeintum

Aan het einde van de 19e eeuw werden veel terpen in het noorderlijke kustgebied afgegraven vanwege de vruchtbare terpaarde.

​De twee terpen van Easterbeintum (Oosterbeintum) en Hegebeintum (Hogebeintum) ontkwamen ook niet aan afgraving. Bij de graafwerkzaamheden stuitte men al snel op sporen uit een ver verleden. Sindsdien zijn veel terpen en wierden in Groningen en Friesland het onderwerp geweest van archeologisch onderzoek.
Het terpengebied van Friesland in relatie tot het lager gelegen (veen)gebied van de provincie (aangegeven met de roodbruine kleur. De hogere delen zijn in licht- en donkergeel aangegeven. Deze kaart werd getoond op de 'open-dag' van het terponderzoek van de veenterp Blitsaerd bij Leeuwarden. Deze kaart is er een uit een serie, vervaardigd door P.C. Vos en S. de Vries onder de titel "2e generatie paleogeografische kaarten van Nederland (versie 2.0) en in 2013 gepubliceerd door Deltares, Utrecht.
Een impressie van het Friese kustgebied ten tijde van de Vroege Middeleeuwen met daarin de terpen van Hegebeintum (links) en Easterbeintum. Kaartbron: Archeologie op de kaart.
De terp van Hegebeintum, kijkend naar het noordoosten. Rechts boven op deze foto is een deel van de terp van Easterbeintum te zien.
De vorm van de oorspronkelijke terp van Easterbeintum is vanuit de lucht nog goed te herkennen. De Easterbeintumerdyk doorsnijdt de terp. Beide foto's werden op 1 juni 2019 gemaakt.
Schatten uit de Beintemer terpen
In het bezoekerscentrum Terp Hegebeintum is een aantal archeologische vondsten uit de terpen en de grafvelden van Hegebeintum en Easterbeintum tentoongesteld. Een van de meest bijzondere vondsten uit Hegebeintum is de mantelspeld van verguld zilver, gemaakt in de eerste helft van de 7e eeuw na begin van onze jaartelling. Deze fibula (foto rechts) maakt nu deel uit van de collectie van het Fries Museum. Een replica van deze zilveren mantelspeld (en met bladgoud belegd) is in de tentoonstelling in het nieuwe bezoekerscentrum van Hegebeintum te bewonderen
Een deel van de overledenen uit Easter- en Hegebeintum werd in de grafvelden bij beide terpen begraven, een ander deel werd gecremeerd en in urnen bijgezet (VRS0921 en rechts VRS0947). 
Beitske
Een van de meest bijzondere vondsten uit de terpen is het graf van een vrouw uit de 7de eeuw (graf 48). Ze werd begraven in de stam van een uitgeholde eikenboom (een boomkist) in de terp van Hegebeintum. Omdat bomen in die tijd schaars in het terpengebied waren en ze een ketting van 34 kralen van glas en barnsteen, alsmede 121 schijf kralen van schelpenkalk schelpen en barnsteen droeg, doet vermoeden, dat het hier om een vooraanstaande vrouw ging.
​
Van de originele schedel van het skelet  is in 2015 een nauwkeurige kopie gemaakt door Maja d’Hollosy van Skullpting. Zij bouwde het hoofd vervolgens met forensische methoden laag voor laag op. en gaf de vrouw daarmee weer een gezicht. Beitske, zoals de vrouw nu wordt genoemd, maakt deel uit van de tentoonstelling 'Ferhaal fan Fryslân' in het Fries Museum in Leeuwarden.
Links: De reconstructie tentoongesteld in het Fries Museum in Leeuwarden (VRS9434) en op de foto rechts in het nieuwe bezoekerscentrum in Hegebeintum (RDV3816). Hieronder een foto van hoe het skelet van de vrouw in de boomkist werd aangetroffen (DSCN6836). Daaronder een foto gemaakt in het Fries Museum, waar de boomkist een onderdeel vormt van It Ferhaal fan Fryslân (RDV4570).
De kerk op de terp van Hegebeintum werd aan het eind van de elfde/begin van de twaalfde eeuw gebouwd. Bij de bouw is gebruik gemaakt van tufsteen. Deze steen, meestal afkomstig uit het Duitse Eifelgebied, werd in de middeleeuwen vaak als bouwsteen gebruikt, totdat er vanaf de dertiende eeuw in toenemende mate gebruik wordt gemaakt van baksteen.
Door de verzakking van de kerktoren van Hegebeintum zag de eigenaar, de Stichting Alde Fryske Tsjerken, zich genoodzaakt een plan te ontwikkelen, om instorting te voorkomen. De technische oplossing was allesbehalve simpel, maar kortgezegde komt het er op neer, dat de toren op een soort betonnen plateau is geplaatst, dat op haar beurt weer rust op 15 betonnen palen van ieder 13 meter lengte. Het boren van de gaten bracht een unieke gelegenheid met zich mee. Op de plek van twee van deze palen werden boorkernen verzameld, van de top tot voorbij de 'zool' van de terp. Op deze manier kan de volledige levensgeschiedenis van de terp en de bewoning daarvan, nauwgezet worden onderzocht. Lees hier het persbericht Hegebeintum van Cultureel Erfgoed.
Werk aan de winkel... in dit geval werk aan de terp. Op de foto rechts de buitenmuur van tufsteen.
Eén van de boorkernen neemt nu een centrale plaats in op de tentoonstelling in het nieuwe bezoekers centrum, dat op 10 augustus 2021 werd geopend. Deze bijna 13 meter lange boorkern vertel het verhaal van de meer dan 2000 jaar oude geschiedenis van de terp. De terpen van Hegebeintum, Easterbeintum en Blije behoren tot de oudste terpen van Oostergo.
Oog in oog met meer dan 2000 jaar geschiedenis van de terp van Hegebeintum aan de hand van de doorsnede van een 12 meter lange boorkern. (RDV3818).
Aan de noordzijde van de weg is het 'terpafgravingsmonument' aangelegd. De terrassen geven aan, dat de terp in lagen is weggegraven. De terpaarde werd in veel gevallen met kleine wagons via een smalspoor afgevoerd naar de dichtst bijzijnde vaart, waar de aarde in schepen werd geladen.
Een kleine selectie uit de schatten van de Beintums....
De foto's zijn zowel in het oude als in het nieuwe bezoekerscentrum in Hegebeintum gemaakt.
Maak kennis met archeologisch onderzoek bij jou in de buurt
Overal in Nederland wordt archeologisch onderzoek uitgevoerd, niet alleen op plaatsen, waar nieuwe wegen of bedrijfsterreinen moeten worden aangelegd. Het onderzoek wordt uitgevoerd door wetenschappers van Nederlandse universiteiten, maar ook door archeologische verenigingen. In iedere provincie zijn ze werkzaam. Door het jaar heen kun je hun werk van dichtbij bekijken, zoals hier bij het onderzoek naar de veenterp bij Blitsaerd (Leeuwarden) en de terp van Sotterum (tussen Bolsward en Sneek). Kijk voor een actueel overzicht van bezoekmogelijkheden op: terponderzoek.nl
Open-Dag van het terponderzoek van Blitsaerd.
Een stuk tufsteen afkomstig van de Vesuvius bij Napels. Het is te zien in het Kristalmuseum in Borculo.
Friese Terpen in Doorsnede
Onlangs verscheen 'Friese Terpen in Doorsnede' onder redactie van Johan Nicolay en Gilles de Langen. Eén van de in de publicatie onderzochte terpen is de op enkele honderden meters noordoostelijk  van Hegebeintum gelegen terp van Easterbeintum. In detail is het onderzoek aan de terp in 2011 onderzocht. In de aparte bijlage zijn de profiel en vlaktekeningen van alle onderzochte terpen bijgevoegd.
Friese Terpen in Doorsnede, Landschap bewoning en exploitatie. Johan Nicolay en Gilles de Langen (redactie). Deel I: het onderzoek in woord en beeld; Deel II: profiel- en vlaktekeningen.
Vereniging voor Terpenonderzoek, Groningen, 2023. ISBN 9789082969122. Meer informatie op de website van de Vereniging voor Terpenonderzoek.
Titelfoto: Hegebeintum op de AHN-kaart van Nederland.