Wolken wijzen het weer |
|
Wolkenvormen
Er gaat bijna geen dag voorbij of we zien in Nederland de meest fraaie wolken aan de lucht, zeker in het waddengebied. De grote verscheidenheid aan wolken zijn het gevolg van uiteenlopende omstandigheden, die tot hun vorming hebben geleid. Volgens een internationaal geldend systeem worden wolken in in vier families' ingedeeld:
1. Hoge wolken
2. Middelhoge wolken
3. Lage wolken
4. Verticaal ontwikkelde wolken
1. Hoge wolken
2. Middelhoge wolken
3. Lage wolken
4. Verticaal ontwikkelde wolken
Vervolgens worden wolken ingedeeld in tien 'geslachten'. Deze wolkengeslachten vallen onder een familie, of een combinatie van families. Daarnaast is er een verder onderscheid in soorten en ondersoorten.
Hoge wolken
|
Cirrus (Ci)
Afzonderlijke wolken in de vorm van witte, fijne draden of veren. De wolken bestaan vrijwel geheel uit ijskristallen en hebben een vezelig uiterlijk met een zijdeachtige glans. Hoogte: tussen de 6 en 12 kilometer. Mûnein, zondag 14 oktober 2018, 10.32 uur: De hoge cirrusbewolking trekt met grote snelheid vanuit het westen over Fryslân (VRS5895).
|
|
Cirrocumulus (Cc)
Een laag of bank van kleine witte wolken, zonder schaduw.
Hoogte: tussen de 6 en 12 kilometer.
Een laag of bank van kleine witte wolken, zonder schaduw.
Hoogte: tussen de 6 en 12 kilometer.
Cirrostratus (Cs)
Een doorzichtige, witachtige wolkensluier.
Een doorzichtige, witachtige wolkensluier.
Mûnein, zondag 30 juni 2019, 13.49 uur: 'een sneeuwbui' boven Mûnein op deze stralende zomerdag. De sneeuwvlokken bereiken het aardoppervlak echter niet. Tijdens het vallen zijn ze in de steeds warmer worden lucht verdampt. Meteorologen noemen dit: virga (VRS3001).
Middelhoge wolken
Altocumulus (Ac)
Een laag of bank van witte of grijze wolken, meestal met schaduw.
Een laag of bank van witte of grijze wolken, meestal met schaduw.
De Altocumulus lenticularis wordt ook wel 'lenswolk' genoemd. De opvallende afgeronde vorm van de wolk kan ontstaan door een golvende luchtstroming in heuvelachtig terrein of in berggebieden. Wanneer er sprake is van een krachtige luchtstroom, die aan de loefzijde van een heuvel of berg omhoog wordt gedwongen, kan er boven de bergtop door afkoeling en condensatie wolkvorming plaatsvinden. De krachtige wind veroorzaakt de kenmerkende afronding aan de bovenzijde van de wolk. Heeft de luchtmassa eenmaal de top van de berg gepasseerd, dan zal deze weer dalen. Deze dalende luchtmassa warmt op en wanneer deze onverzadigd raakt, zal de wolk vervolgens oplossen. Deze situatie doet lijken alsof de lenswolk min of meer permanent boven dezelfde plaats hangen, terwijl de luchtmassa gewoon verder stroomt.
Linksonder: vorming van een lenswolk hoog boven de Tasman Gletsjer in de Zuidelijke Alpen van Nieuw-Zeeland. Door de dalende luchtstroming aan de rechterzijde van de bergpiek lost de wolk op en is het oostelijk deel van het Zuidereiland op deze dag, 28 november 2010, geheel wolkenloos. Aan de westkant van de Alpen is het beeld heel anders. Een zware wolkenmassa perst zich richting de bergtoppen (RDV9328).
|
|
Rechtsboven: Lenswolken boven de Reeti en de Faulhorn vlakbij de Axalp, waar vliegtuigen van de Zwitserse luchtmacht dikwijks oefenen. De wolken wijzen de vliegers op het voorkomen van snelle luchtstromen (VRS7655).
Altostratus (As)
Een grijs- of blauwachtige wolkenlaag, die meestal de hele lucht bedekt. De zon schijnt er wazig doorheen.
Een grijs- of blauwachtige wolkenlaag, die meestal de hele lucht bedekt. De zon schijnt er wazig doorheen.
Nimbostratus (Ns)
Een grijze, vaak donkere wolkenlaag met een wazige basis, als gevolg van de neerslag uit de wolk.
Een grijze, vaak donkere wolkenlaag met een wazige basis, als gevolg van de neerslag uit de wolk.
Lage wolken
Stratus (St)
Doorgaans een grijze wolkenlaag met een vrij gelijkmatige basis.
Doorgaans een grijze wolkenlaag met een vrij gelijkmatige basis.
Stratocumulus (Sc)
Een laag of bank van witachtige- of grijze wolken.
Een laag of bank van witachtige- of grijze wolken.
Ohoka, Zuidereiland van Nieuw-Zeeland, 4 december 2010. De Boeing 737 ZK-NGF van Air New Zealand is opgestegen vanaf de luchthaven van Christchurch voor een vlucht naar de hoofdstad Wellington en vliegt hier op ongeveer 2300 meter hoogte, vlak boven een laag stratocumulus wolken (RDV0222).
Omarama, Nieuw-Zeeland, 28 november 2010. De mooie zomerse dag op het vliegveld begint wolkenloos. Zodra de relatief droge lucht door de zon wordt opgewarmd, verschijnen de eerste kleine wolkjes. Ze zijn voor de zweefvliegers een teken, dat de opwaremende lucht stijg en garant staat voor perfecte omstandigheden om te zweefvliegen (RDV9046).
Op de satellietfoto van Schotland, gemaakt op 18 december 2021, is een groot deel van het land bedekt onder een pakket van zowel stratus als stratocumulus bewolking. Dat zich deze bewolking hier met name in de glens (dalen) en in de lager gelegen delen heeft gevormd is het gevolg van temperatuur-inversie. In het hogedrukgebied, dat zich boven het land heeft ontwikkeld, is de temperatuur van de onderste luchtlaag, aan het aardoppervlak, lager dan in de hoger gelegen delen. Het in de koudere lucht opgenomen vocht is gecondenseerd waardoor zich (stratus)wolken hebben gevormd. Deze bewolking is 'opgesloten' in de dalen. Het lijkt dat de bergen op de wolken drijven, zoals op de foto's van Phil Waite en Peter Craig.
Deze foto werd op zaterdag 18 december 2021 door een satelliet van het Joint Polar Satellite System (JPSS) gemaakt van Schotland. In de glens en de lager gelegen delen hebben zich wolken gevormd, terwijl de hoger gelegen delen baden in de zon. Foto: NASA Worldview Snapshots. Bron BBC News, 18 december 2021.
|
|
Op deze zelfde dag maakte Phil Waite uit Strathpeffer de linker foto van de temperatuur inversie in de Glen Torridon vanaf de top van de Sgurr Dubh kijkend in de richting van Liathach en Beinn Eighe. Een andere klimmer, Peter Craig fotografeerde Liathach vanaf de Spidean Coire nan Clach. Bron BBC News, 20 december 2021.
Verticaal ontwikkelde wolken
Cumulus (Cu)
Een afzonderlijke, dichte wolk met scherp begrensde randen, die zich verticaal ontwikkelen in de vorm van bulten. De bovenkant van de cumulus lijkt wel op een bloemkool.
Een afzonderlijke, dichte wolk met scherp begrensde randen, die zich verticaal ontwikkelen in de vorm van bulten. De bovenkant van de cumulus lijkt wel op een bloemkool.
Een mooie augustus zomerdag op Het Bildt. De laagste bewolking wordt gevormd door cumulus, terwijl daarboven cirrus is te zien (RDV3740).
|
Cumulonimbus (Cb)
Een dichte en machtige wolkenmassa met een krachtige verticale ontwikkeling. De cumulonimbus wordt ook wel 'buienwolk' genoemd. De wolk bestaat uit (onderkoelde) waterdruppels, hagel en ijskristallen. |
|
Boven het Wad bij Ameland pakken dikke cumulonimbuswolken samen. In de verte is al een fikse regenbui te zien (RDV4109).
Wolkenfamilies en geslachten
Een overzichtstekening van de belangrijkste wolkenfamilies en geslachten. Foto gemaakt in Natuurmuseum Terschelling(VRS3307).
In zijn 'Essay on the Modification of Clouds', dat in 1803 werd gepubliceerd, beschreef Luke Howard de drie belangrijkste categorieën van wolken, cumulus, stratus en cirrus, als ook de daaruit ontstane of aanverwante verschijningsvormen als cirrostratus en stratocumulus. Howard was apotheker in Fleet Street, Londen, maar het was zijn interesse in de meteorologie, die zijn naam als 'de vader van de meteorologie' zou vestigen. Tussen 1801 en 1841 maakte hij nagenoeg dagelijks gedetailleerde beschrijvingen van het weer in en rond zijn woonplaats Londen, in 1818-20 gepubliceerd in 'The Climate of London'. Beroemde Britse kunstschilders als Joseph M.W. Turner en John Constable maakten in hun werken danig gebruik van Howard's beschrijvingen. In de zomer van 2022 wijdde het Fitzwilliam Museum in Cambridge een tentoonstelling aan Howard en zijn inbreng in de werken van deze meesters (RDV6330).
Cloud Study: Stormy Sunstet', John Constable, 1821-22, olieverf op papier (National Gallery of Art, Washington DC)(RDV6331). Rechts: 'Sky Study with a Shaft of Sunlight', olieverf op papier door John Constable, vermoedelijk in 1822 geschilderd. Fitzwilliam Museum)(RDV6334).
|
|
Naast Constable waren er op de tentoonstelling ook twee studies van de in Basel geboren Johann Jakob Frey: Cloud Study 1 en 3:
|
|
Meer over de meteorologie van Luke Howard vind je hier, op de website van het Met Office. Daarnaast zijn er tal van andere websites met informatie over de betekenis van Howard voor de meteorologie, waaronder: Tottenham Clouds, Howard's Clouds (Science Museum) en MetMatters.
Bijzondere wolken
Kelvin-Helmholtz wolken
Deze redelijk zeldzame fluctuswolken* zijn genoemd naar de natuurkundigen Hermann von Helmholtz en William Thomson. Deze laatste is beter bekend als Lord Kelvin. De beide wetenschappers hebben veel onderzoek verricht naar turbulente luchtstromingen. Ze beschreven de onstabiliteit tussen twee parallelle lagen en de interactie tussen die lagen. Die lagen kunnen twee vloeistoffen zijn, één vloeistof en één luchtlaag of twee luchtlagen. Thomson is vooral bekend als de naamgever van zijn 'Kelvin-schaal', die tot op de dag vandaag nog altijd in de wetenschap wordt gebruikt.* Fluctus is het latijnse woord voor golf.
Deze foto werd in de buurt van Auckland, Nieuw-Zeeland, gemaakt. Het gaat hier om een foto van Kelvin-Helmholtz wolken. Ze komen niet zo heel vaak voor en ontstaan wanneer de atmosfeer instabiel is. Foto: Tony Cooper. Bron: TV1 News New Zealand, 2 december 2020.
|
|
Nog twee mooie foto's van Kelvin-Helmholtz wolken: Rachel Gordon fotografeerde op 6 december 2022 de wolken boven de Bighorn Mountains in Wyoming. De wolken op de rechterfoto werden op 20 december 2017 door Arlene Towriss uit Swinhope in Lincolnshire gefotografeerd. Bron: BBC News Science & Environment 6 december 2022 en 20 december 2017.
Lenswolken
Axalp, Zwitserland, 5 oktober 2015 (VRS7655).
Eilandwolken
Enige tijd na zonsopkomst zijn met name grote kale zandvlaktes als de Farewell Spit voldoende opgewarmd. Het zand mag niet te nat zijn, maar ook niet te droog; Er moet genoeg vocht kunnen verdampen, zodat er zich op een gegeven ogenblik cumuluswolken vormen. Van verre zijn deze 'eilandwolken' waar te nemen aan een verder wolkenloze hemel.
Farewell Spit, 2 november 2010. In de loop van de ochtend vormt zich een 'eilandwolk' over nagenoeg de gehele lengte van de meer dan 30 kilometer lange Farewell Spit, aan de noordwestpunt van het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland (RDV3576).
Contrails man-made
|
Ten tijde van de eerste COVID-lockdown in het voorjaar van 2020 waren ze een zeldzaam verschijnsel: condensatiestrepen. Nu de luchtvaart weer redelijk op gang is gekomen zijn ze weer de gewoonste zaak van de wereld.
Op deze foto, gemaakt op 21 december 2021 boven Mûnein, vervaagt de contrail langzaam en lijkt uiteindelijk vlak voor het ondergaan van de zon op de andere, natuurlijk gevormde wolken (VRS2423).
|
|
Mûnein, donderdag 11 oktober 2018, 17.50 uur: Natuurlijke cirruswolken en man-made wolken in de vorm 'contrails' (condensation trails) door de overvliegende Boeing 737 (VRS5819). Meer over contrails vind je in de workshop luchtvaart-meteorologie.
Mooie wolken?
Heb je een mooie of bijzondere wolk gezien? Maak er een foto van en stuur hem naar ons op. Vermeld ook even waar en wanneer de foto is gemaakt.
Meer
We hebben meer over wolken en weer, zoals de workshops luchtvaart-meteorologie en in de wolken, waarin je nader kennis maakt met diverse aspecten van het weer voor vliegers, ballonvaarders en kunstenaars.
Bronnen en media
|
De allereerste Internationale Wolkenatlas werd in 1896 door het International Meteorological Committee gepubliceerd. Tegenwoordig staat de atlas, gepubliceerd door the World Meteorological Organisation online.
|
|
In de GeoGraphixs-mediatheek:
|
Bosatlas van het klimaat
Naast een grote hoeveelheid informatie over weer en klimaat in Nederland (en daarbuiten) vind je er (op bladzijde 84) ook een handige determinatietabel voor wolken.
|
|