Smeltende Schoonheid - het laatste ijs

De temperatuur in het Noordpoolgebied stijgt twee keer sneller dan het wereldwijde gemiddelde, waardoor het zeeijs zich 's zomers steeds verder terugtrekt en in de winter minder aangroeit. In Antarctica is de temperatuurstijging gemiddeld iets minder dramatisch, maar dat we iets moeten doen, staat wel vast. Zeker voor een laagliggend land als Nederland zullen de gevolgen zeer ingrijpend zijn. Op termijn zouden we zo'n driekwart van ons landoppervlak moeten opgeven, daarbij ook de meeste steden in West-Nederland.
Ook elders op de wereld zijn de gevolgen van een zeespiegelstijging omvangrijk.

Een paar duizend kilometer naar het westen breekt de Milne ijsplaat. Kijk hier voor meer....

GeoGraphixs op Svalbard
​In augustus 2017 is GeoGraphixs op expeditie in  Svalbard geweest. Op het programma stond o.a. onderzoek naar de smeltende gletsjers. De verschillende fotoreportages vind je hier op deze website en op Noarderljocht.com.

Afgebroken ijs in de Hinloopen Stretet, Spitsbergen.

Iedere zomer vormen zich smeltwaterrivieren en meren op de Milne ijsplaat aan de noordwestkust van Ellesmere Eiland. Foto: Jérémie Bonneau.

Deze NASA animatie toont het afsmeltende zee ijs in de zomer van 2017. Op 13 september was de oppervlakte van het Arctische zee ijs geslonken tot 4,64 miljoen vierkante kilometer: het kleinste gemeten overvlak sinds de IceSAT-2 in de lucht is. Animatie: NASA's Scientific Visualization Studio/Helen-Nicole Kostis. In de animatie (hiernaast) is de afname van het zee ijs van 1990 tot en met september 2015 in beeld gebracht. ​Animatie: NOAA.Climate.gov.

Lees hier het artikel "See how arctic sea ice is losing its bulwark against warming summers",  van Maria-José  Viñas, NASA Earth Science News Team.

Trent L. Schindler van de NASA Scientific Visualization Studio maakte deze animatie van de ijsbedekking op de beide polen tussen 1 januari 2019 en 1 januari 2021. De animatie werd op 22 april 2022 gepubliceerd. Meer animaties en video's over klimaatverandering vind je op de website van de NASA SVS.

'Niet eerder zo weinig ijs op de Noordpool in het najaar sinds begin metingen', artikel van Heleen Ekker op NOS.nl, gepubliceerd op 6 november 2020. De Duitse Geo maakte deze presentatie over het verdwijnen van het Noordpoolijs en het ontstaan van een nieuwe oceaan daar: Der neue Ozean - Die Arktis taut auf... was bedeutet das für uns?

Boven: De trend in temperatuurverandering, gemeten door een netwerk van 6300 meteostations, toont een toename van de temperatuur in beide poolgebieden, waarbij het lijkt alsof Antarctica zich in een iets gunstiger omstandigheid bevindt. Bron: NASA Earth Observatory/NASA Goddard Institute for Space Studies (GISS)/Kevin Ward. Deze afbeelding is gepubliceerd in get document: 'The Global Connection for Changes in the Arctic', National Research Council. Lees hier het document.

Rechts: Deze computeranimatie werd gemaakt door  Doctor Ed Hawkins, klimaatwetenschapper aan de Universiteit van Reading in Engeland en toont de temperatuurverandering op aarde tussen 1850 en 2016. Klik op de animatie voor het hele artikel. Bron: BBC 19 januari 2017.

Hittegolf op de Noordpool
Op 24 december 2016 kopte BBC News: "Arctic Heatwave could break records". Met een gemiddelde temperatuur in november en december van 5° C hoger dan in diezelfde maanden in voorgaande jaren, zou de temperatuur met kerst wel eens 20° C hoger kunnen zijn. In de afgelopen maanden was ook al duidelijk geworden, dat de omvang van het oppervlak zee-ijs in het Noordpoolgebied aanmerkelijk kleiner was dan in voorgaande jaren.

Lees hier het gehele bericht op BBC News. Meer van de BBC: Then and Now: Arctic Sea-ice feeling the heat en Warmth shatters section of Greenland Ice shelf.

Boven: Temperaturen in het Noordpoolgebied kunnen stijgen tot rond het vriespunt op Kerstavond 2016. Bron: Universitiy of Maine/Climatereanalyzer.org; Beeld verkregen door gebruikmaking van de Climate Reanalyzer, Climate Change Institute, University of Maine, USA; BBC News.

Hiernaast: De omvang van het zee-ijs in het Noordpoolgebied en de dikte van het ijs. Bron: ESA/CPOM/Universiteit van Leeds; BBC News.

De meteo van het Argentijnse Esperanza Station op de uiterste punt van het Antarctisch Schiereiland noteerde in 2015 een record temperatuur van +17,5°C. Helaas werd het record op 6 februari 2021 verbroken: op die dag werd een temperatuur van +18,3°C gemeten. Foto: NOAA. Meer hierover in het nieuwsartikel van Jonathan Amos van 2 juli 2021.

De Monacobreen in het Liefdefjord op Svalbard. Het front van deze kalvende gletsjer is 4,4 kilometer breed. Tot eind 1999 hadden de Monacobreen en de Seligerbreen een gezamenlijk front van 6,5 kilometer. Klik hier voor meer over de Monacobreen en de gletsjers van het Liefdefjord....

Het zijn niet alleen de beide poolgebieden die hun ijs verliezen. De gletsjers in de Nieuw-Zeelandse Alpen van het Zuidereiland verliezen al decennia lang sneeuw en ijs. Lees meer in het artikel "The final Meltdown" in de New Zealand Geographic Nr.154 van november/december 2018. In de NZ Geographic Nr. 127 van mei/juni 2014 verscheen het artikel "The cold, hard Truth".

Het Tasman Terminal Glacier Lake, gefotografeerd op 29 november 2010.

Sinds enige tijd is het mogelijk om gedurende het gehele jaar door de toestand van het arctische zee ijs te observeren. Daarvoor wordt de radar aan boord van de Cryosat-2 van de ESA gebruikt. Deze is in staat nauwkeurige metingen uit te voeren, waardoor de dikte van het ijs kan worden gemeten. Meer in 'Satellites now get full-year view of Arctic sea-ice', door Jonathan Amos, BBC Science&Environment, 15 september 2022.

Warmte onder het ijs

De temperatuur op de bodem van het gemiddeld 75 meter diepe Vanda Meer (in de Wright Vallei) schommelt tusen de 23 en 25° C. Doordat de sneeuw boven de dikke heldere ijslag is verdwenen, kunnen zonnestralen geurende de lange zomerdagen tot aan de bodem van het meer doordringen. Het ijs werkt daarbij als het glas in een tuinbouwkas. De warmte blijft als het ware onder het ijs gevangen.  Het water onder het ijs wordt niet beïnvloed door bijvoorbeeld wind of stroming. Het stilstaande water van het meer is grofweg opgebouwd uit 3 verschillende lagen. Deze gelaagdheid is ontstaan door verschil in zoutgehalte. De temperatuur in de onderste waterlaag ligt tussen 23 en 25° C, de daarbovenliggende laag heeft een temperatuur van rond de 7° C, terwijl de watertemeratuur van de laag die direct onder het ijs ligt tussen de 4 en 6° C is. De ijsdikte is ongeveer 3,5 tot 4 meter. De warmte van de zomerzon wordt in de onderste waterlagen vast gehouden. Foto: Chris Rudge / New Zealand Antarctic Centre, Christchurch.

Naast zijn interesse voor natuur en Antarctica is Chris Rudge ook een zeer enthousiast vliegenier (zweefvliegtuig, hete luchtballon en motorvliegtuig). Z'n 'Red Cat' thuisbasis  is nu het vliegveld van Twizel aan het uiteinde van Lake Pukaki. Daarvoor was hij onder andere zweefvlieginstructeur op het bij zweefvliegers wereldberoemde vliegveld van Omarama.

BEDMAP en Ice Bridge
In het begin van de jaren '90 startte onder leiding van de British Antarctic Survey (BAS) het project BEDMAP. Doel was het in kaart brengen van de landmassa van Antarctica. De eerste resultaten werden in 2001 onder de titel BEDMAP gepubliceerd. De onderstaande kaarten en animatie is het resultaat van duizenden geofysische metingen en data verkregen met behulp van laser en radar apparatuur aan boord van NASA's ICESat (Ice, Cloud and Land Elevation Satellite). De eerste BEDMAP zou de basis vormen van voor de nieuwe, nog meer gedetaileerde dataset 'BEDMAP2', gemaakt op basis van 25 miljoen aanvullende metingen.

Kaarten van Antarctica zonder ijsbedekking. De oranje en rode kleuren geven de hoogste pieken weer, de laagst gelegen delen van het continent zijn donkerblauw weergegeven. De lichtblauwe kleur toont het continentale plat. Bron: BEDMAP Consortium/British Antarctic Survey.

Antarctica bedekt onder het ijs...

en na het wegsmelten van de ijskap...

Bron: BEDMAP Consortium/British Antarctic Survey en NASA Ice Bridge.

Tussen 2009 en 2011 heeft de NASA in het kader van het Ice Bridge met behulp van geavanceerde radarapparatuur aan boord van haar ICESat  satelliet het onder een dikke laag ijs verborgen landschap van Antarctica in beeld gebracht. Het relief van het continent is met een factor 17 vergroot, waardoor hoogteverschillen beter zichtbaar worden. De toppen van het Trans Antarctisch Gebergte steken boven de ijslaag uit. Op hun eigen website kun je de foto's over elkaar heen schuiven. Bron: NASA Goddard Space Flight Center. Lees hier meer over Ice Bridge.

Deze samengestelde foto van Antarctica is gemaakt door het USGS  Remote Sensing Flagstaff Field Center met behulp van tussen 1980 en 1994 gemaakte foto's door de Terra satelliet. Bron: NASA MODIS.

Antarctica in kaart, met in rood de belangrijkste onderzoekscentra. De basis van het Nieuw-Zeelandse Antarctisch Onderzoeksinstituut (New Zealand Antarctic Research Institute) is Scott Base en bevindt zich nabij de Amerikaanse basis McMurdo. Bron: Landsat LIMA.

Sinds 2013 is er druk gewerkt aan de uitbreiding en verbetering van de International Bathymetric Chart of the Southern Ocean (IBCSO). Onlangs werd een update gepubliceerd.  De nieuwe kaart dekt het complete gebied van de Zuidelijke Oceaan tot aan 50° Zuiderbreedte, een oppervlak van in totaal 48 miljoen vierkante kilometer.  Als dit oppervlak vedeeld zou worden in vierkanten van 500 bij 500 meter, dan zou in bijna een kwart van deze vierkanten nu minstens één nieuwe en nauwkeurige dieptemeting beschikbaar zijn. Lees meer in: 'Southern Ocean floor mapped in greatest ever detail', BBC Science&Environment, 8 juni 2022. 

Antarctica in 3D

Nieuwe technieken bieden ons nog betere inzichten. De foto hiernaast van het oostelijk deel van het Antarctisch Schiereiland is gemaakt door de Duitse satellieten van het TanDEM-X project. De twee, vlak naast elkaar vliegende satellieten, TerraSAR-X en TanDEM-X, produceren stereoscopische radarfoto's in hoge resolutie. Het project levert ons 3D kaarten, die ons nog beter in staat stellen, de veranderingen aan het aardoppervlak waar te nemen. Zo ook de verandering in omvang van de gletsjers in het Zuidpoolgebied. 

De 3 kaarten, die begin oktober 2018 voor eenieder beschikbaar zijn gesteld, hebben een resolutie van 90 meter. DLR heeft daarnaast ook nog kaarten met een veel hogere resolutie, van 30 en 12 meter. Deze zijn op dit moment nog niet voor algemeen gebruik vrij gegeven.

Gletsjers aan de oostkust van het Antarctisch Schiereiland, die uitmonden in de Weddell Zee. Rechts boven is het Butler Island.
Foto: DLR. Bron: BBC Science&Environment, 8 oktober 2018.

Meer over het DLR project.

Afbrokkelend ijs

Deze foto werd in november 2016 vanuit een vliegtuig van de NASA gemaakt. Foto: NASA.

De scheur in het ijs is ongeveer 100 meter breed en naar schatting 500 meter diep. Foto: NASA.

Een groot deel, met een oppervlakte van 5000 vierkante kilometer, van de Larsen C ijsplaat aan de noordoostzijde van het Antarctisch Schiereiland dreigde in de afgelopen maanden los te breken.  Al sinds eind 2010 vormde er zich een grote breuk in het ijs (zie de foto hiernaast). Het ijs was in januari 2017 nog slechts over een afstand van zo'n 20 kilometer verbonden met de rest van de Larsen-C ijsplaat.

12 juli 2017:
Op deze dag hebben wetenschappers vanuit de lucht gezien, dat de ijsplaat nu inderdaad compleet is afgebroken. Even later kwamen de eerste satellietfoto's beschikbaar. De verwachting is, dat de grote ijsberg niet heel snel zal afdrijven. Voor een stijgende zeespiegel hoeven we evenmin te vrezen, omdat de ijsplaat al in zee dreef.
​Lees hier het KNMI-nieuwsbericht.

Foto en informatie: MIDAS Project, Professor Adrian Luckman, Universiteit van Swansea, Wales. ​Lees hier meer.

Deze foto werd op woensdag 12 juli 2017 genomen door NASA's Suomi NPP satelliet. Duidelijk te zien, dat de grote scheur vanaf januari  2017 zich heeft doorgezet, waardoor er nu een gigantische ijsberg is ontstaan. Bron: BBC News.
​Foto: NASA/SUOMI NPP/Simon Proud.

Deze compositiefoto werd gemaakt door het radarsysteem aan boord van de Europese Sentinel-1 satelliet. Bron: BBC News. Foto: Copernicus/Sentinel (2017) ESA/Andrew Flemming.

Satellieten spelen een zeer belangrijke rol bij de observatie van het land- en zeeijs op aarde. Om die reden is een aantal gletsjers op Antarctica genoemd naar enkele van deze satellieten. Zie: Antarctic glaciers to honour 'satellite heroes', BBC Science & Environment, 7 juni 2019. Meer: 'Climate change: Satellite fix safequards Antarctic data', BBC Science & Environment, 6 maart 2019.

We krijgen niet altijd de schuld...

Onderzoekers Jan De Rydt en Hilmar Gudmundsson, o.a. verbonden aan de British Antarctic Survey (BAS) melden in een recent bericht, dat de afkalving van het Halley ijsveld het gevolg is van natuurlijke processen en niet verband houdt met de (door de mens veroorzaakte) opwarming van de aarde. Uit voorzorg werd in 2017 het Halley onderzoeksstation verplaatst. Wanneer de ijsberg, ter grote van de provincie Utrecht uiteindelijk zal afbreken en in de Weddell Zee zal komen is nog niet bekend. Dat dit zal gebeuren staat wel vast. Lees hier het artikel op BBC Science & Environment van Jonathan Amos, gepubliceerd op 5 april 2019.

Het Brunt ijsveld staat op het punt af te breken. Bron: NASA/USGS op basis van Landsat beelden. BBC Science & Environment, 5 april 2019.

Vanuit de Twin Otter van de British Antarctic Survey werd deze video gemaakt van de grote scheur in de Brunt Ijsplaat, die werd waargenomen op 26 februari 2021. Eerst werd nog gedacht, dat het Britse Halley onderzoeksstation gevaar zou lopen, maar dat bleek mee te vallen. 

Bekijk hier het artitel van Jonathan Amos "Brunt Ice Shelf: Big iceberg calves near UK Antarctic base", BBC Science&Environment, 26 februari 2021. Een vervolgartikel van zijn hand "Halley station: UK polar base secure after big iceberg breakaway", werd op 27 januari 2023 gepubliceerd. 

Het artikel is gemaakt naar aanleiding van het afbreken van A74 (februari 2021) en A81 (op 22 januari 2023). Deze twee grote brokken maakten daarvoor deel uit van het Brunt Ijsveld. Voorlopig is het Halley, het Britse Antarctische onderzoeksstation (foto hieronder) nog niet in gevaar.

Het Britse onderzoeksstation Halley op de Brunt Ijsplaat.
​Foto: BAS; Bron: BBC Science and Environment, 27 januari 2023.

Hiernaast: In deze montage, afkomstig van IceEye, is het afbreken van A81 goed te zien. De twee foto's zijn op 24 januari 2023 gemaakt, de eerste om 06.58 uur, de tweede om 13.14 uur. Foto: Iceye, Finland; Bron: BBC Science and Environment, 27 januari 2023.

Het einde van Ijsberg A68a

De gigantische ijsvlakte, die in 2017 van Antarctica afbrak, breekt in steeds kleinere stukken. Enkele ijsbergen drijven nu op zo'n 100 kilometer ten zuidoosten van de eilanden van South Georgia. Lees hier meer.

In 2017 brak A68a met een oppervlakte de grootte van Wales (ongeveer 5800 km²) af van Antarctica. Foto: Cpl Phyl Dye, Royal Air Force/Crown Copyright. Bron BBC News Science&Environment, 28 januari 2021. 

In "Ijs op drift" kun je de tocht die  A68a vanaf het moment van afbreken van het Larsen-C ijsplateau tot aan het bereiken van Zuid-Georgia volgen. Kijk daarvoor in de National Geographic van mei 2021 (p.30 en 31). Je vindt deze NG in de mediatheek.

De Thwaites Gletsjer

In de zomer van 2018/2019 vindt er een groot Brits-Amerikaans onderzoek plaats in het gebied van de Thwaites Gletsjer. Voornaamste doel is te onderzoeken welke gevolgen het smelten van deze gletsjer heeft op de stijging van de zeespiegel.

De Amerikaanse ijsbreker 'Nathaniel B. Palmer' vertrok vanuit de haven van Punta Arenas in Chili, met aan boord de onderzoekers van de Amerikaans-Britse expeditie. Foto: A.L. Gordon/NSF.
Bron BBC Science&Environment, 29 januari 2019.

De Thwaites Gletsjer in West Antarctica. Bron: BBC Science&Environment, 29 januari 2019.

Het complete artikel vind je op 'Major Expedition targets Thwaites Glacier'. BBC Science&Environment. Dit bericht is gebaseerd op een publicatie in Science Advances. In diverse Nederlandse kranten verschenen berichten over de Thwaites Gletsjer, waaronder 'Gigantische holte onder een van 's werelds gevaarlijkste gletsjers' in het Algemeen Dagblad van 31 januari 2019. 
Meer over de Twaites Gletsjer in het BBC artikel Antarctica melting: Climate change and the journey to the 'doomsday glacier', gepubliceerd op 28 januari 2020 of in Thwaithes Doomesday Glacier vulnerability seen in new maps (BBC Science&Environment, 9 september 2020). Thwaites: Antarctic glacier heading for dramatic change (BBC Science&Environment, 13 december 2021).

ICEYE radar satellietbeeld van een deel van de Thwaites Glacier, Antarctica, gemaakt op 20 april 2019. Foto: ICEYE Media Assets.

Grote stukken ijs breken van de Thwaites Gletsjer. Foto: Aleksandra Mazur. Bron BBC Science&Environment, 13 december 2021.

Pine Island breekt

Scheuren in het ijs - TU Delft

The Fracturing of Pine Island and Thwaites Glacier 

Brian Clark Howard en Thomas Prior maakten deze reportage van de Pine Island Gletsjer. In de zomer van 2018 braken daar grote stukken ijs af. Bekijk hier de reportage 'Giant Iceberg'.

Ijscrisis

"Ijscrisis" is de titel van een alarmerende reportage over het in hoog tempo smeltende ijs van met name West-Antarctica. Het artikel staat in de National Geographic van juli 2017. In een tweeluik onderzoekt NG in dit nummer hoe dit continent er voor staat. "Ijscrisis is geschreven door Douglas Fox, met foto's van Camille Seaman.

Foto onder: Een spectaculaire zonsondergang werpt een rode gloed op het Lemairekanaal, voor de westkust van het Antarctisch Schiereiland. Bron: NG juli 2017: Foto: Camille Seaman.

Bekijk ook de blog van Douglas Fox op National Geographic.

De Malaspina Gletsjer trekt zich terug

De Malaspina Glacier is de grootste gletsjer van Alaska. Ze beslaat meer dan 3880 vierkante kilometer van de staat, ten westen van Yakutat Bay. In de 'gewone' Landsat/Copernicus opname van Google Earth (hiernaast) valt de schoonheid nauwelijks op.  In de 'false-colour' foto is gebruik gemaakt golflengten in het infrarood- en naastliggend infraroodspectrum als wel van golflengten in het 'groene' spectrum.

Deze foto werd weliswaar op 31 augustus 2000 door de Landsat 7 (met de Enhanced Thematic Mapper sensor) gemaakt, maar brengt de terugtrekkende beweging van de Malaspina Gletsjer op een schitterende manier in beeld. Foto: NASA/USGS.

We blijven nog even in Alaska. De Amerikaanse regering én het Amerikaanse Congres hebben namelijk de mogelijkheden tot het winnen van olie en gas in Alaska verruimd. De gevolgen zullen gigantisch zijn. In de National Geographic van juni 2018 staat het artikel "Tegen elke Prijs" Het toont de pracht van een uniek gebied, dat wordt opgeofferd. De schade voor de flora en fauna zullen groot zijn. De engelstalige versie vind je hier op de NG website.

Met het verdwijnen van het drijfijs komt het leefgebied van de ijsbeer danig in de knel (RDV5673).

Aan de andere kant van de Behring Zee, in Siberië, blijven de gevolgen van de opwarming van de aarde ook niet onopgemerkt. Temperaturen van boven de 30 graden in de zomer waren ondenkbaar. Nu niet meer. National Geographic maakte de reportage 'What a 100-degree day in Siberia, above the Arctic Circle, really means'. Aansluitend is het artikel van BBC Science&Environment 'Arctic Circle sees highest-ever recorded temperatures'.

Groenland zonder ijs

In de animatie hierboven zie je hoe Groenland er zonder de ijsbedekking uit ziet. De animatie is gemaakt door wetenschappers van de British Antarctic Survey (BAS), University of Bristol en  University of California in Irvine. De data voor  de 'Greenland Basal Topography BedMachine v3' kaart is afkomstig van satelliet- en luchtbeelden, grondradar en zeebodem onderzoek. 

Lees ook het artikel 'How Greenland would look without its ice sheet' van Jonathan Amos (BBC Science& Environment, 14 december 2017).

Aan de vooravond van de start van een nieuwe wetenschappelijke expeditie naar het (zee)gebied nabij Edgeøya, Spitsbergen, maakte Heleen Ekker deze reportage: 'Klimaatverandering laat steeds meer zichtbare sporen achter op Spitsbergen'. In de reportage laat poolonderzoeker Maarten Loonen zien welke impact dat heeft voor o.a. de inwoners van Longyerbyen.

Vliegvelden op het ijs

Een Boeing 757 van 40 Squadron, Royal New Zealand Air Force op Pegasus Airfield bij McMurdo en Scott Base. Op 20 Oktober 2016 werd de eerste vlucht van het zomerseizoen 2016-2017 uitgevoerd door een 757 van de Nieuw-Zeelandse luchtmacht. Deze foto werd in de zomer van 2009, op 16 december, op het Pegasus ijsvliegveld gemaakt. Bron: Royal New Zealand Air Force (WN 10-0063-045 Crown Copyright 2011, NZ Defence Force).

Een Antonov An-74K landt op de tijdelijke ijsstrip van het Russische arctische station Barneo. Tussen het moment van het gereedmaken van de landingsbaan, op 26 maart 2017 en het eind van het seizoen, op 19 april, is het vliegveld meer dan 1 breedtegraad verschoven en is Barneo meer dan 100 kilometer in zuidelijke richting weggedreven. Bron: Facebook BarneoRu (geen copyright informatie).

In de loop van 2016 is de nieuwe ijsstartbaan van Phoenix Airfield in gebruik genomen. Deze startbaan vervangt de baan van Pegasus Airfield. Kijk hier voor meer over Phoenix (Antarctica). Klik hier voor een reportage over Barneo, het tijdelijke Russische vliegveld op steenworp afstand van de noordpool.

Weer en klimaat in beeld

Op diverse websites vind je informatie over weer en klimaat. Op de site van de Universiteit van Maine staan links waarmee je hun kaartlagen in Google Earth kunt laden. MeteoEarth.com biedt live-meteodata van de hele planeet. In een paar oogopslagen heb je zicht op de actuele temperatuur, luchtdruk en bewolking van elke gewenste plaats op aarde.

Bron: Google Earth met kaartdata van Climate Reanalyzer, Climate Change Institute, University of Maine, USA.

Live weer op MeteoEarth.com, met actuele gegevens over bewolking, neerslag, luchtdruk, temperatuur en luchtstroming.