Gletsjers |
Als je ooit van dichtbij een gletsjer hebt gezien, dan weet je hoe indrukwekkend deze ijsmassa is. Ook al lijkt er geen beweging in het ijs te zitten, de schijn bedriegt: iedere gletsjer is min of meer constant in beweging. De snelheid waarmee gletsjers aan het ijsoppervlak bewegen varieert van enkele meters per jaar tot bijna 30 meter per dag (Jakobshavn Isbræ op Groenland). De snelheid van gletsjers is niet constant door het jaar heen, maar doorgaans kleiner in de zomer dan in de winter. Tijdens de wintermaanden worden onder de winterdeken de hoge smeltverliezen van de zomermaanden met gletsjerijs - vanuit het firnveld - aangevuld.
Een gletsjer wordt gevormd wanneer dikke sneeuwlagen door hun eigen gewicht aan de onderkant tot ijs worden verdicht. Dat gaat in fasen. Sneeuw wordt eerst omgezet tot firn, een korrelige ijsmassa die gevormd wordt doordat sneeuwkristallen onder de toenemende druk van de bovenliggende lagen van vorm veranderen en zich herordenen. Onder invloed van sijpelend smeltwater kan dit proces sneller plaatsvinden. Later, en dus dieper in het firnveld, vormt firn door de toenemende druk wit gletsjerijs. Tenslotte wordt het verdicht tot blauw gletsjerijs. Het ijs wordt door de enorme druk plastisch en kan onder invloed van de zwaartekracht langzaam bergafwaarts gaan bewegen.
Gletsjers, inclusief de Antarctische en Groenlandse ijskap, bedekken circa 15 miljoen km² aardoppervlak en bevatten 29 miljoen km³ ijs, ongeveer 87% van alle zoet water op aarde. Ze oefenen door hun enorme gewicht en sterke slijpende werking grote invloed op het land eronder uit.
De Austerdalsbreen is één van de gletsjers van de Saltfjellet-Svartisen ijskap in Noorwegen.
|
Gletsjer in het Tweedsmuir Provincial Park, British Columbia, Canada (IMGP8284).
|
Een gletsjer is een langzaam van een berg of over land schuivende ijsmassa. Deze ijsmassa vindt zijn oorsprong in zogenaamde firnbekkens, die zich in het bovenste deel van het gebergte bevinden. Onder invloed van de zwaartekracht 'schuift' de ijsmassa langzaam naar lager gelegen delen van het gebergte. De snelheid waarmee de gletsjer naar beneden komt, variëert en is afhankelijk van verschillende factoren.
De lengte van een gletsjer is een gevoelige maat voor langdurige klimaatverandering. Een gletsjer 'trekt zich terug' gedurende warmere perioden en breiden zich uit gedurende koude perioden. De afgelopen 100 jaar zijn meeste gletsjers op aarde kleiner geworden, een aantal is zelfs geheel verdwenen.
De lengte van een gletsjer is een gevoelige maat voor langdurige klimaatverandering. Een gletsjer 'trekt zich terug' gedurende warmere perioden en breiden zich uit gedurende koude perioden. De afgelopen 100 jaar zijn meeste gletsjers op aarde kleiner geworden, een aantal is zelfs geheel verdwenen.
De Tasman Gletsjer, Nieuw-Zeeland
|
De Tasman Glacier is met z'n 29 kilometer lengte veruit de grootste gletsjer in de Nieuw - Zeelandse Alpen.
Op een hoogte van zo'n 2800 meter onder de top van de Aoraki (Mount Cook) hoopt sneeuw en ijs zich op in het kilometers brede firnbekken. De sneeuw- en ijslag is hier ongeveer 600 meter dik. De bovenloop bestaat uit met sneeuw bedekte rotsen. Het onderste deel van de gletsjer bestaat uit rotsen. Aan het eind van de gletsjer is het Tasman Meer. Het water van de gletsjer, samen met die van de Hooker en Mueller gletsjers komt in een brede vallei in de Tasman Rivier en stroomt naar het zuiden in het Pukaki Meer. Uiteindelijk mondt het via de Waitaki Rivier uit in de Stille Oceaan ten noorden van Oamaru. De gletsjer trekt zich ongeveer 180 meter per jaar gemiddeld sinds de jaren 1990 terug. Tegenwoordig is het tussen de 477m en 822m per jaar. Enkele kilometers ten westen van de Tasman Gletsjer lag de Baumann Gletsjer*, totdat deze in 2020 geheel was gesmolten.
De Baumann en de Tasman Gletsjers in de Nieuw-Zeelandse Alpen. Foto: Global Glacier Casualty List.
Baumann Glacier lag ooit genesteld tussen de toppen van Mount Roon en Mount Moltke in de Fritz Range, niet ver van Kā Roimata o Hine Hukatere (de Franz Josef Gletsjer). De gletsjer lag op een zadel tussen de Waiau/Waiho River en de Waikūkūpa River.
De westkant van het Zuidereiland is een gebied met extreem veel neerslag. Een nabijgelegen weerstation mat een jaarlijkse regenval van 11-12 meter per jaar, waarmee de Baumann zich in een van de hoogste neerslagzones in Nieuw-Zeeland bevond, en waarschijnlijk ter wereld. De Baumann Glacier verscheen voor het eerst op een kaart uit 1893. De gletsjer werd in 1978 nauwkeuriger in kaart gebracht en strekte zich op dat moment slechts ongeveer 500 meter uit vanaf het zadel, met een oppervlakte van 0,9 vierkante kilometer. Satellietbeelden uit 2000 lieten zien dat Baumann was gesmolten tot 0,44 km2; in 2016 was het nog maar 0,07 km2 . Het laatste ijs van Baumann smolt in 2020, hoewel een klein stukje nog een jaar langer onder puin bleef liggen.... |
De Tasman Gletsjer gefotografeerd vanuit een Pilatus Turbo Porter ZK-MCK van Mount Cook Airlines, 24 maart 2008 (IMGP4435).
De tong van de Tasman Gletsjer is geheel bedekt met puin en steekt hier in het melkblauwe water van het Tasman Glacier Lake (RDV9424).
|
Geschat wordt dat de Tasman Gletsjer uiteindelijk zal verdwijnen en dat het Tasman Meer (op de foto hierboven) een maximale grootte zal bereiken in 10 tot 19 jaar tijd. In 2008 was het Tasman Meer 7 kilometer lang, 2 kilometer breed en gemiddeld 245m diep. Meer foto's van de Tasman Gletsjer vind je hier.
* Op de website Global Glacier Casualty List vind je een uitgebreidere beschrijving van de Baumann Gletsjer. De website is een initiatief en samenwerkings verband van de Rice University in Houston , de Universeit van Ijsland, de Iceland Glaciological Society, de World Glacier Monitoring Service en UNESCO en werd in 2024 opgezet. Dit jaar, 2025, is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Gletsjer Bescherming en leidde onder andere tot de eerste World Glacier Day , die werd gehouden op 21 maart 2025.
|
Keuze opdrachten gletsjers
Je kunt een keuze maken uit verschillende onderwerpen, in bijna alle hoeken van de wereld:
De gletsjers van Nieuw-Zeeland
Tweedsmuir Gletsjers - Canada
De gletsjers van Groenland
De gletsjers van Spitsbergen
|
De Lilliehöökbreen op Spitsbergen (VRS3903).
|
Meer over gletsjers
Meer over de fascinerende wereld van gletsjers vind je hier op GeoGraphixs en in fotoreportages van Noarderljocht:
Turbo Porter ZK-MCK na de landing op het Davis Snowfield (IMGP4499).
|
De grillige ijsvormen van de tong van de Fox Glacier, Nieuw-Zeeland (IMGP2878).
|
Media en bronnen
|
In de animatie hiernaast kun je zelf ontdekken welke krachten er op en door de gletsjer worden uitgeoefend. Bovendien laat de animatie ook zien welke andere factoren van invloed zijn op o.a. de grootte van de gletsjer. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de invloed van klimaatverandering op de omvang van de ijsmassa.
De animatie is gemaakt door de mensen van PhET van de Universiteit van Colorado in Boulder. Je kunt hem gratis downloaden. Hij werkt alleen met Flash op jouw computer. Die kun je ook gratis downloaden.
|
|
|
|
|