Terpdorp
Nederzettingen in Nederland
Met name in het kustgebied van Groningen en Friesland vinden we terpen, of beter resten van terpen. Een groot deel van de terpen werd in de tweede helft van de 19e eeuw afgegraven vanwege de vraag naar de vruchtbare terpgrond.
Wat is een terp ?
In de tijd van voor de zeedijken, was het kustgebied van Friesland en Groningen een moeilijk begaanbaar en bereikbaar gebied. Soms zelfs ook gevaarlijk. Immers werden grote delen twee maal per dag tijdens hoogwater overstroomd. De bij eb droogvallende gronden waren vaak slechts korte tijd bereikbaar. Bovendien veranderde de ligging van geulen en prielen bijna dagelijks.
Het wad bij Wierum valt bij eb 'droog'.
|
Dit hoger gelegen deel van het buitendijkse gebied staat alleen bij stormvloed of springtij onder water.
|
|
Toch moet het gebied een grote aantrekkingskracht op mensen hebben gehad. Voedsel in de vorm van vis, andere zeedieren en vogels was er in overvloed. De hoger gelegen begroeide gebieden boden mogelijkheden voor grazende schapen en runderen. Voorzichtig waagden mensen zich in het gebied. Kwam het het water bij vloed op, dan zochten ze met hun vee de hogere delen van het gebied op. In de herfst en winter zochten ze de veiligheid en beschutting van de hogere zandgronden in het oostelijk deel van het land op.
De kelderwallen in het gebied boden op zich een redelijke bescherming tegen het water. Bij vloed bleven de hoogste delen droog. Doorgaans overstroomden ze alleen bij stormvloed of springtij. |
Jongvee in het buitendijkse kweldergebied van het Noarderleech bij Hallum.
|
|
Het waren dan ook deze kelderwallen, die werden uitgekozen, om het verblijf in het kustgebied zo lang mogelijk te rekken. Hier en daar gebeurde dat met het extra ophogen van de kelderwal. Zo werden de eerste terpen, of beter, terpjes, 'geboren'.
Deze kleine terpjes waren het begin van de meer permanente bewoning van ons kustgebied.... Op het kaartje hiernaast zijn de kelderwallen van het eiland Westergo in geel ingetekend. Westergo werd in het zuiden begrensd door de Marne en de Boorne en in het oosten door de Middelzee.
Bron: Archeologische Steunpunt Terp Hegebeitum. |
|
Regelmatig moesten mensen en dieren hun toevlucht zoeken op de hoogste delen van de terp. Op deze tekening bij de wierde van Niehove in het Westerkwartier van Groningen brengen mensen het vee in veiligheid.
Easterbeintum en Hegebeintum
De hoogste terp van Fryslân is die van Hegebeintum. Iets minder bekend is Easterbeintum, enkele honderden meters ten oosten van Hegebeintum. Deze terp is bijna geheel afgegraven, maar vanuit de lucht is het grondgebied van Easterbeintum nog goed te herkennen. De twee foto's werden in juni 2019 gemaakt.
|
|
De Beintums, links Easterbeintum, vanuit het zuiden gezien. Van de terp van Hegebeintum is een groot deel weggegraven. Fotodatum: 1 juni 2019.
Meer over de Beintums.
Furdgum
Een schets van de meest noordwestelijke kwelderwal, rond het jaar 750, met daarop de nederzettingen, die later zouden uitgroeien tot de terpdorpen Seisbierrum (Sexbierum), Easterbierrum (Oosterbierum), Tsjummearum (Tzummarum), Furdgum (Firdgum) en Minnertsgea (Minnertsga) . Bron: Heb Hettinga Skoalle, Firdgum.
Furdgum rond 750
|
Furdgum rond 1000
|
Furdgum rond 1250
|
Furdgum rond 1500
|
Terp of Wierde ?
Eenvoudigweg kun je stellen, dat waar Groningers het over hun wierden hebben, men in Friesland van terpen spreekt.
Bronnen en Media
In de mediatheek kun je o.a. deze bronnen bij dit onderwerp gebruiken:
|
|
|
|
|
|
Op de website van het DINOLoket zijn gegevens van de ondiepe ondergrond (tot 500m diepte) te raadplegen. Op deze website kan iedereen, naast provincies, waterschappen, adviesbureaus, gegevens over en modellen van de ondergrond bekijken en opvragen. Informatie over de diepe ondergrond (500m en dieper) is te vinden op de website van het Olie- en Gasportaal NLOG. Deze bevat gegevens over opsporing en winning van olie, gas en aardwarmte in Nederland en het Nederlandse deel van het continentaal plat:
Meer over archeologisch onderzoek naar onze terpen en wierden:
Titelfoto: De terp van Hegebeintum is de hoogste terp van Nederland.