Vulkanisme…. één van de meest spectaculaire geologische verschijnselen op deze aarde. Elke dag is het raak, soms een heftige uitbarsting, maar vaak ook minder bedreigend.....
Eind achttiende, begin negentiende eeuw was de uitbarsting van de Vesuvius in de schilderkunst een geliefd thema. Het werd zo veelvuldig gebruikt, dat je bijna zou kunnen denken, dat het natuurfenomeen inderdaad aan de orde van de dag was. Echter: tussen 1779 en 1850 zijn er maar zes grote uitbraken geweest. In 1822 was kunstschilder Joseph Rebell (Wenen 1787 – 1828 Dresden) zelf ooggetuige van de uitbarsting. Afbeeldingen van de vuurspuwende Vesuvius ontstonden niet enkel op basis van directe observatie. Veel kunstenaars varieerden op composities van hun voorgangers en versterkten het schilderkunstige effect met een slimme combinatie van lichtbronnen: gloeiende lava en maneschijn.
​Vesuvausbruch bei Nacht (Uitbarsting van de Vesuvius bij nacht), door Joseph Rebell in 1822 geschilderd. Liechtenstein, The Princely Collections, Vaduz/Wenen en begin 2018 in het Groninger Museum te zien.
Vulkanen in het Nieuws
15 Juni 2018 - Kilauea, Hawaï
Het rommelt al een aantal weken op Hawaï's Big Island. De Kilauea spuwt al 42 dagen lang bijna constant stof en as uit, terwijl lavastromen zich een weg over het eiland zoeken.  Daarbij is veel schade ontstaan en zijn er ook slachtoffers gevallen.
Lees het artikel op BBC News, gepubliceerd op 7 mei 2018, vlak na het begin van de uitbarsting.
Vulkanisme in het kort...
Vulkanen ontstaan net als aardbevingen onder andere door de bewegingen van de aardkorst. De aardkorst bestaat uit verschillende platen. We onderscheiden continentale en oceanische platen. Deze platen bewegen ten opzichte van elkaar. Dat kan zijn van elkaar af, naar elkaar toe of langs elkaar heen. Deze bewegingen worden in de aardrijkskunde plaattektoniek genoemd. Vulkanisme komt vooral voor langs de randen van de platen, maar is ook mogelijk op andere plaatsen, ver van een plaatrand verwijderd. We spreken dan van een 'hotspot' vulkanisme. 

Er is sprake van vulkanisme, wanneer magma door breuken en scheuren in de aardkorst aan het aardoppervlak boven komt. Dan kan zowel op het land zijn als onder water, op de zeebodem. Zodra magma buiten de aardkorst is getreden, noemen we het lava.
Vulkanen in soorten en maten
Vulkanen worden naast een indeling in vorm, ook ingedeeld naar het type uitbarsting.
Vorm - Van alle vulkanen op de wereld zijn er geen twee precies hetzelfde. Op basis van de vorm onderscheiden we drie soorten vulkanen:
In een schildvulkaan bevindt zich heel dunne en hete magma. Deze magma kan heel makkelijk naar buiten stromen en vloeit heel langzaam. Daardoor hoopt de lava zich niet op één plek op, maar verspreidt zich over de vulkaan. Die vulkaan wordt hierdoor heel breed, maar wel laag. Goede voorbeelden zijn de Mauna Loa en Mauna Kea op Hawaï.

De meeste vulkanen zijn stratovulkanen en bestaan uit afwisselend lagen puin en as en lava. De vulkaan wordt hierdoor heel hoog en steil. Een uitbarsting van een stratovulkaan gaat vaak gepaard met grote ontploffingen, dikke lavastromen en regens van puin en as. Een voorbeeld is de Ngauruhoe in Nieuw-Zeeland op de foto hiernaast.
Drama in Pompeï
Op 30 mei 2018 publiceerde de BBC een opmerkelijke foto van een slachtoffer van de beruchte uitbarsting in het jaar 79. De man was waarschijnlijk wakker geworden van het natuurgeweld en vervolgens op de vlucht geslagen. Daarbij werd hij getroffen door een stuk puin uit de vulkaan. Klik hier voor het hele artikel.
Archeologen troffen de overblijfselen van het slachtoffer aan, half onder het grote brokstuk uit de Vesuvius. Foto: EPA. Bron BBC News 30 mei 2018.
Boven: De Ngauruhoe vulkaan in het Tongariro National Park. Ze lijkt sinds de laatste uitbarsting in 1974 weer in diepe rust, maar schijn bedriegt…..
De inwoners van het dorp Paplonal in Nicaragua wisten niet beter, dan dat de Momotombo vulkaan 'sliep', en dat al meer dan 100 jaar. Op 2 december 2015 ontwaakte de vulkaan uit haar slaap. Foto: Leeuwarder Courant, 3 december 2015. Bron: AP Photo/Esteban Felix.
Bekijk ook de fotoreportage van National Geographic over de mensen in de buurt van de Fuego in Guatamala. Klik hier voor de BBC reportage.
'De Uitbarsting van de Tarawera' van Charles Blomfeld hangt in het Rotorua Museum of Art & History, Rotorua. Op 10 juni 1886 vond de meest verwoestende uitbarsting in de recente geschiedenis van Nieuw-Zeeland plaats. Er kwamen 120 mensen om het leven. De wereldberoemde Witte en Roze Terrassen aan de voet van de berg werden daarbij verwoest.
Type uitbarsting
Geen enkele vulkaanuitbarsting gelijk in kracht en omvang, maar aan de hand van uitbarstingen in het verleden (en soms verre verleden) is de onderstaande indeling gemaakt:
benaming uitbarstingstype:
belangrijkste kenmerken:
Plinische / Pelée type 
krachtige, explosieve uitbarsting met veel pyroklastisch materiaal
Stromboli / Vulcano type
uitbarsting van gematigde kracht en zwakkere explosieve uitstoot van pyroklastisch materiaal
Hawaï type
relatief kalme uitbarsting met weinig pyroklastisch materiaal
In het juni 2017 nummer van National Geographic staat het artikel "Scheppende Oerkracht" over de onder de vulkanen van Hawaï verborgen liggende grotten en tunnels, gevormd door lava-erupties. Met deze foto van C.J. Kale wordt het artikel van Joshua Foer geopend. Aanvullende foto's zijn gemaakt door Carsten Peter. Het juninummer vind je in de mediatheek.
Groot, groter, grootst...
Nog maar enkele jaren geleden deden geologen in de Grote Oceaan, ten oosten van Japan, een belangwekkende én spectaculaire ontdekking, namelijk het bestaan van een supervulkaan. Het Tamu Massief, zoals de schildvulkaan wordt genoemd, maakt deel uit van de Shatksy Range. De vulkaan is misschien wel net zo groot als de Olympus Mons op de planeet Mars (foto), die wordt beschouwd als de grootste vulkaan in ons zonnestelsel. Foto: NASA.
Op de onderstaande tekening is het oppervlak van het Tamu Massief in rood weergegeven, met daarbij Nederland op dezelfde schaal. Bron: NRC.nl. Lees hier het hele NRC artikel van 9 september 2013.
Op de website van National Geographic is een weergave in 3D van de Tamu te zien. Bekijk hier de foto en het artikel. Bron: National Geographic.
Bronnen en Media
Vulkanische Activiteit Monitor
Titelfoto: Schaalmodel van het Tongariro National Park in het DOC Informatiecentrum in Whakapapa Village.